Artykuły

"Wierzysz w życie przyszłe?" - pyta Clov w "Końcówce". Hamm odpowiada: "Poza tym nie znam żadnego". Bohaterowie {#au#247}Becketta{/#} nie mają złudzeń ani co do przy­szłości, której nie będzie, ani co do przeszłości, bo nie ustrzegła naszych czasów przed Absurdem. Jest tylko "dziś".

Prowadzą egzystencję wyzby­tą dobrodziejstw logiki, lecz dość świadomą siebie, aby w pięknie widzieć brzydotę, w do­bru zło, a w mądrości głupotę. I tu zaczyna się teatr. Nie uda się on. Jeśli nie zostanie powołany do życia prawdziwy człowiek Becketta - istota radząca sobie ze sprzecznościami. Teatr musi w tym miejscu wybrnąć z głów­nego Beckettowskiego paradok­su: człowiek, który wewnętrznie opustoszał, skarlał, popadł w chorobę, nie traci swej wie­loznacznej pełni. Jest "kiku­tem" człowieka, ale "kikutem" świadczącym prawdzie.

Dane jest tylko kalekie narzę­dzie poznania, budulec możli­wej poezji. Obowiązuje stan walki, walki o słowo, które oca­la. Brak wiary w życie przyszłe potęguje wiarę w życie obecne. Czyli w jego wyrażalność. Na­dzieja każe widzieć człowiekowi Becketta wielkość w małości, pełnię w pustce. "Im jest się mniejszym, tym jest się wię­kszym, i tym bardziej pustym".

Jacek Orłowski zrobił w Tea­trze Polskim we Wrocławiu przedstawienie o zniesieniu przeciwieństw, jak: pustka - peł­nia, choroba - zdrowie, brzydota - piękno. Naiwne byłoby - prak­tykowane w realizacjach Be­cketta - przekomarzanie się po­wagi z komizmem, czyli Postu z Karnawałem, są bowiem z innej bajki. Jesteśmy chorzy i brzyd­cy; pozostaje nam tylko dostrze­ganie zdrowia w chorobie, a piękna w brzydocie. Świat umie­ra, ale dziś widzimy w tym umie­raniu przejaw życia.

Krzysztof Bauman (Hamm), mimo iż przykuty do inwalidz­kiego wózka, jest jak gejzer ży­cia. Niemoc ciała i paraliż du­cha niczego tej postaci nie uj­mują. Egzystencja pozbawiona wszystkiego - wszystko zacho­wuje. U Hamma zawiera się ona w zdaniach wypowiadanych ży­wiołowo, w których obowiązuje zasada poetycka, nie psycholo­giczna. Magia Becketta może po­jawić się jedynie wtedy, jeśli ten skondensowany tekst zabrz­mi prawdziwie. Bauman ma do niej dostęp.

Henryk Niebudek jako Clov stanowi zaprzeczenie witalnego Hamma. Kwestie wypowiada przejrzyście, starannie akcentu­jąc punkty ciężkości tekstu i je­go niekiedy ukryte znaczenia. Gra słowem i milczeniem, ru­chem i bezruchem. Swój końco­wy monolog wypowiada ciszej, niczym poetycką kadencję (ele­mentem tego pomysłu na Clova jest scenografia - ascetyczna, pozostawiająca przestrzeń do aktorskiego zagospodarowania).

Nagi byt postaci w "Końców­ce" jest przyziemny, ale przez tę przyziemność ma się wyrazić Piekło i Niebo. Przyziemność pozornie broni dostępu do Boga. Jedna z najpiękniejszych w przedstawieniu Jacka Orłow­skiego scen - modlitwa Hamma - ulega pozornemu zakłóceniu przez pojawienie się szczura w kuchni i namolne prośby Nagga, kreowanego przez Cezarego Kussyka, o pralinkę. Wszyscy trzej: Hamm, Cloy i Nagg, modlą się do Boga, tyle że każdy do swojego.

Jest to zatem przyziemność podniosła. Za jej przyczyną Bo­giem Nagga jest pralinka. Mi­łość będzie już tylko trudnym wyzwaniem, dążeniem (symbo­liczny, niemożliwy pocałunek Nett i Nagga, którzy, siedząc w kubłach na śmieci, mogą tylko wspominać przeszłość). Przy­ziemność sprawia, że mądrość nie ma prawa wznieść się ku filozoficznym abstrakcjom. Hamm mówi ironicznie: "Stare pytania, stare odpowiedzi. Nic im nie dorówna". Przyziemność ulega wywyższeniu przez poe­zję. Perełką w poetyckim śmiet­niku jest Nell Krzesisławy Du­bielówny.

Publiczność w niewielkiej sali byłego Teatru Laboratorium sie­dzi na tym przedstawieniu jak w hipnozie. Tekst z gatunku naj­trudniejszych, podany bez aktor­stwa "rodzajowego", nie "oswo­jony" komizmem, przykuwa uwa­gę. Po wygaśnięciu świateł przez dłuższą chwilę nie ma oklasków. Aplauzem jest cisza, martwa i znacząca. Cisza obowiązuje nad dramatem naszych czasów.