Nowakowski w Bydgoszczy
Najpierw Tadeusz {#au#2309}Nowakowski{/#} "wyniósł" Bydgoszcz. Opisy tego miasta w "Obozie wszystkich świętych" albo w "Alei dobrych znajomych" należą bez wątpienia do najlepszych stron pisarstwa Nowakowskiego. "Wszystkie drogi prowadzą na Grunwaldzką" powtarza co jakiś czas bohater "Obozu". Jak do Rzymu, do "środka świata", do matecznika, albo Arkadii. Spacerując zimą nad brudną Brdą trudno wyobrazić sobie, że wedle opisów Nowakowskiego nie jest to wprawdzie największa rzeka świata, ale "jedna z największych". Zresztą Brda miała sporo szczęścia także u Raszewskiego. W jego "Raptularzu" jest o niej specjalny rozdział pod wymownym tytułem Rzeka. W liście do reżysera przed premierą, przywiązany zapewne mocno do "tej pieśni nad pieśniami o rodzinnym mieście" Nowakowski napisał, że "Im więcej będzie Bydgoszczy w książce o Bydgoszczy i w sztuce o Bydgoszczy tym może lepiej nie tylko dla Bydgoszczy, ale także dla naszego polskiego, narodowego teatru". Po wielu latach, od czasów, gdy Nowakowski "wynosił" w swoim pisarstwie Bydgoszcz, Bydgoszcz postanowiła "wynieść" Nowakowskiego. Radni nadali mu obywatelstwo honorowe. Filharmonicy przygotowali specjalny koncert. Księża odprawili uroczystą mszę w jego intencji. Odbyło się szereg spotkań autorskich. Andrzej Maria Marczewski, od kilku dobrych sezonów szef bydgoskiej sceny, wykorzystał "całą" powieść Nowakowskiego przede wszystkim jako dobrą materię do zbudowania biografii bohatera. Stosunkowo mniej znanego od tych naszych bohaterów literackich i teatralnych, uwikłanych w powojenną polską rzeczywistość w kraju. Porucznik Grzegorczyk znalazł się po wojnie w obozie papenbursko-maczkowym, gdzieś na granicy holendersko-niemieckiej i tam próbuje określić swoją tożsamość. Dokonywać wyborów w zgodzie z wewnętrznym poczuciem "ojczyzny". W stosunku do Nowakowskiego Marczewski zrobił wiele rzeczy prawie dokładnie na odwrót. Bo z powieści "luźno" skonstruowanej stworzył wyrazisty scenariusz oparty na "dziejach bohatera". Z kilku planów powieści zrobił jeden plan teatralny, w którym na dobrą sprawę nie ma różnic np. między przedwojennym światem bydgoskim a powojennym obozem w Papenburgu, nie tylko dlatego, że wszystko dzieje się w jednej machinie scenicznej, ale także dlatego, że nie ma zauważalnych różnic językowych, stylistycznych, czy wręcz emocjonalnych. Odnieść można wrażenie, że w przeciwieństwie do Nowakowskiego, który z upodobaniem zestawia ze sobą rozmaite cząstki i szczegóły, Marczewski jest niecierpliwy i chce za wszelką cenę posługiwać się skrótem, uogólnieniem, metaforą. Nie liczy na to, jak autor, że rzecz może "zbudować się sama". Autor po spektaklu dziękując zespołowi zdziwił się nieco, że "taką powieść napisał", ale dodał, że po powrocie do domu chętnie do niej sięgnie i przeczyta z zainteresowaniem.
Nie ulega jednak wątpliwości, że Marczewski zrobił na powieści Nowakowskiego swój spektakl. Swój teatr. Dawno nie widziałem jego przedstawień. To wydało mi się tak samo sprawne, jeśli idzie o montaż i płynność inscenizacyjną, jak poprzednie. Tak samo niespokojne, jeśli idzie o swoisty wewnętrzny ruch "do przodu". Tak samo wysyłające raczej znaki, obrazy, poszczególne zdania do widowni, niż próbujące ją wciągać do środka tych znaków, obrazów, zdań. Może nieco skromniejsze, trochę bardziej wyciszone.
Pozostaje więc ogólne wrażenie, że jest to spektakl starannie zrealizowany, przyzwoicie, oczywiście na miarę możliwości zespołu zagrany, może nawet niezły, którym jednak trudno się przejąć.
