Wierzyńskiego głos za teatrem magii
Pseud. i krypt.: Jan Jarema, (k.w.), K.W., (kw).
Ur. 27 VIII 1894 w Drohobyczu, zm. 13 II 1969 w Londynie.
Poeta, prozaik, eseista, dziennikarz. Recenzent teatralny.
Syn Andrzeja Wirstleina (od 1912: Wierzyńskiego), urzędnika kolejowego, i Felicji z Dunin Wąsowiczów. Absolwent gimnazjum klasycznego w Stryju. Studiował filozofię, literaturę i historię na Uniwersytecie Jagiellońskim i na Uniwersytecie w Wiedniu. Po I wojnie światowej zamieszkał w Warszawie. W 1919 współpracował z "Pro Arte". Wszedł w krąg literacko-towarzyski tego pisma i kawiarni Pod Picadorem. Wraz z Lechoniem, Tuwimem, Iwaszkiewiczem i Słonimskim zapoczątkował wydawanie pisma i działalność grupy Skamander.
W czasie wojny polsko-rosyjskiej pracował jako oficer do spraw propagandy w Biurze Prasowym Naczelnego Dowództwa. Po demobilizacji i półrocznej nieobecności w kraju powrócił do Warszawy. W stolicy zajmował się twórczością poetycką i dziennikarstwem. Współpracował z wieloma pismami m.in. z "Wiadomościami Literackimi" i "Ilustrowanym Kurierem Codziennym". Od 1926 do 1930 redagował "Przegląd Sportowy". Od grudnia 1931 ukazywała się redagowana przez niego "Kultura". Po jej likwidacji (w maju 1932) podjął się pracy stałego recenzenta teatralnego "Gazety Polskiej". Pełnił tę rolę do wybuchu II wojny światowej. W 1938 wydał we Lwowie wybór recenzji teatralnych pod tytułem "W garderobie duchów. Wrażenia teatralne".
Po wybuchu II wojny światowej znalazł się we Francji. W czerwcu 1941 dotarł do Stanów Zjednoczonych. Prowadził działalność propagandową na rzecz Polski. Od listopada 1941 współredagował "Tygodniowy Przegląd Literacki Koła Pisarzy z Polski". Po zakończeniu wojny pozostał na emigracji. Współpracował z londyńskimi "Wiadomościami" "Dziennikiem Polskim" i "Dziennikiem Żołnierza", z paryską "Kulturą", z nowojorskim "Nowym Światem". W 1965 powrócił do Europy (Rzym, Londyn).
Do 1932 Wierzyński nie pisał o teatrze, choć uczestniczył w życiu teatralnym. W Warszawie poeta chodził na premiery i poznawał środowisko teatralne od strony towarzyskiej. Przyjaźnił się z Wilamem Horzycą. Solidaryzował się na łamach prasy ze skamandrytami przeciwstawiającymi się teatrowi komercjalnemu. Widział w teatrze współczesnym przede wszystkim rozrywkę dla widzów o niewybrednym smaku, choć dostrzegał również prawdziwie artystyczne zjawiska, takie jak przedstawienia Teatru im. Bogusławskiego i Leona Schillera. Praca w redakcji "Gazety Polskiej" związała go ściślej z teatrem. W 1935 był członkiem jury konkursu PAL na sztukę teatralną. W 1938 wszedł do komitetu lektury Towarzystwa Młody Teatr. W lutym 1940 został członkiem Rady Teatralnej Teatru Polskiego we Francji. W Stanach Zjednoczonych pisał o przedstawieniach Polskiego Teatru Artystów. Po wojnie nie powrócił do uprawiania krytyki teatralnej. Jedynie w tomach "Cygańskim wozem" i "Moja prywatna Ameryka" zamieścił kilka esejów, w których wspomina migawkowo o teatrze. Jeden z esejów poświęcił Horzycy.
Siedmioletnią, intensywną działalność krytycznoteatralną prowadził Wierzyński dla rządowej "Gazety Polskiej". Stosunek poety do teatru zmienił się. Cenił pracę 4 warszawskich teatrów: Narodowego, Kameralnego, Nowego i Ateneum. Chwalił teatr lwowski za dyrekcji Horzycy. W Leonie Schillerze widział odnowiciela sztuki teatralnej, poetę-wizjonera, twórcę arcydzieł. Zachwycał się teatrem, kiedy ożywiała go poezja, "swoboda wizyjna", magia; kiedy teatr wkraczał w rejony mistyczne. Dotyczyło to inscenizacji wielkiego repertuaru dramatycznego: sztuk Szekspira, Moliera, Schillera, romantyków polskich, a także Fredry, Wyspiańskiego, Rostworowskiego. Cenił jednak i te spektakle, które były oparte na utworach o mniejszej randze literackiej, lecz funkcjonowały jako konsekwentnie zbudowana, spójna całość dobrze przygotowana przez aktorów. Kryteria ocen Wierzyńskiego nie były jednolite. Zdarzało się, że oceniał przede wszystkim idee, a nie kształt artystyczny dramatu i spektaklu. Jego recenzje i felietony miały charakter luźnych, spontanicznych impresji.
We wstępie do własnego wyboru recenzji z 1938 poeta wypowiedział się o istocie sztuki teatralnej i o zadaniach krytyka. Jego poglądy bliskie były młodopolskiej koncepcji teatru-świątyni. W teatrze dokonuje się wciąż od nowa powtarzana tajemnica wcielenia i powołania nowego rodzaju bytu - postaci teatralnych. Widz winien pozwolić "wodzić się duchom po teatrze", poddać się ich magii.
Sam poeta ulegał ich działaniu. Jest to widoczne w rozbudowanych, poetyckich recenzjach interpretujących, jakie powstawały po obejrzeniu teatralnych arcydzieł oraz w artykułach wspomnieniowych o aktorach-jubilatach. Nie działo się tak jednak na przedstawieniach mniejszej rangi (kabaretowych i rewiowych). Świadectwem tego są recenzje sprawozdawcze, w których autor wymieniał wykonawców i kolejne numery, zdawkowo, dowcipnie je charakteryzował i oceniał. Między formą wypowiedzi krytycznej Wierzyńskiego a spektaklem istniała ścisła zależność. Im doskonalszy spektakl i im większe wrażenie wywarł na Wierzyńskim-widzu, tym bardziej poetycko pisał o nim Wierzyński-recenzent. Nie pisał jednak tylko o przedstawieniach. W felietonach mówił o życiu teatralnym, występach gościnnych i działalności teatrów.
Krytyk, jego zdaniem, powinien być przewodnikiem oprowadzającym czytelników po świecie wykreowanym w teatrze. Sam, popularny i chętnie czytany poeta, zwracał się do szerokiego kręgu odbiorców gazety codziennej, dzieląc się swymi wrażeniami z potencjalną widownią teatrów. Przygotowywał czytelników do wysiłku, zalecał lekturę tekstu przed spektaklem.
Podmiot wypowiedzi krytycznych całkowicie utożsamiał się w recenzjach poety z ja autorskim. Były one jawnie subiektywne, gdy dotyczyły arcydzieł. Poeta-widz intuicyjnie rozpoznawał w dramacie i spektaklu to, co najistotniejsze. Rozpoczynał pisanie na ogół od wrażenia, potem przychodziła refleksja. Łatwiej utrzymywał dystans krytyczny do widowiska, gdy wywarło na nim niekorzystne wrażenie. Wtedy rzetelnie argumentował niedostatki dramatu lub spektaklu, drwił.
Kojarzył omawiane przedstawienia z konwencjami teatralnymi, sięgał do biografii dramaturgów, do historii, do malarstwa, do filmu. Najczęściej odwoływał się do literatury i wiedzy historycznoliterackiej. Przedstawienie teatralne, traktowane jako realizacja dramatu, stawało się niejednokrotnie tylko pretekstem do analizy i interpretacji tekstu dramatycznego. Wierzyński przyglądał się zabiegom adaptacyjnym i funkcjonowaniu słowa w przedstawieniu. Do omówienia wybierał tylko niektóre elementy konstrukcji świata przedstawianego, jego zdaniem najważniejsze w przypadku danego tekstu. Zwracał uwagę na logiczność fabuły, konsekwentny rozwój akcji, budowanie napięcia dramatycznego, motywację, kształt słowny, szczególnie zaś na postacie i problematykę.
W omówieniu wystawienia próbował oddać wrażenie, jakie czyni spektakl na widzu. Wypunktowywał sceny nieudane oraz zrealizowane najlepiej, wydobywając ich charakter, funkcję i znaczenie. Na zasadzie pars pro toto, za pomocą detalu sugerował kształt inscenizacji, nastrój i idee przedstawienia. Skupiał się na wybranym szczególe, tworząc poetycki ekwiwalent obrazu scenicznego.
Na koniec informował o twórcach teatralnych. W zależności od wrażenia, jakie wywarli na nim aktorzy, charakteryzował szczegółowo lub lakonicznie ogólny wyraz postaci i oceniał wykonanie. W większości recenzji ograniczał się do wymienienia nazwisk scenografa, kompozytora muzyki, tłumacza i reżysera, ogólnikowo kwitując ich wkład w przedstawienie. Najbardziej interesowało go aktorstwo. Analizował sztukę aktorską wielkich mistrzów sceny: Karola Adwentowicza, Stefana Jaracza, Ludwika Solskiego, Mieczysławy Ćwiklińskiej. Oddawał wrażenie, jakie wywierał aktor samym wejściem na scenę; syntetycznie charakteryzował poszczególne jego role i wskazywał najistotniejsze środki wyrazu, którymi się aktor posługiwał. Fascynowało go także słowo. Zauważał rytm, rym, pauzy, brzmienie głosu aktora, współgranie słowa z mimiką i ich wzajemne pomnażanie znaczeń. Reżyserię oceniał pod kątem spójności i konsekwencji spektaklu, umiejętności operowania grupami statystów, stopniowania napięcia dramatycznego, budowania nastroju oraz zdolności uruchamiania wyobraźni widza.
Język i styl recenzji Wierzyński dostosowywał do wrażeń wyniesionych z teatru. Często był to język poetycki, pełen metafor, epitetów silnie zabarwionych emocjonalnie, wykrzyknień, hiperboli. Niekiedy cała recenzja była rozbudowaną metaforą. Poeta nie unikał emfazy, gdy chodziło o oddanie piękna spektaklu: "Wielka sztuka w wielkim teatrze. Jedno z tych przedstawień, o których powstają legendy" - pisał o "Kordianie" w reżyserii Leona Schillera. O miernych spektaklach wypowiadał się rzeczowo lub uciekał się do kpiny i ironii. Wykorzystywał dowcipne, zaskakujące figury retoryczne, powtórzenia, zdania-refreny. Jego recenzje mają walor literacki.
Wierzyński uprawiał krytykę teatralną przyjąwszy optykę wrażliwego odbiorcy. Intymny, liryczny charakter wypowiedzi krytycznych pozwala wpisać go w nurt krytyki zindywidualizowanej i impresyjnej. Krytyka była dla poety przede wszystkim formą ekspresji wrażeń doznanych podczas spotkań ze sztuką teatralną.
DOKUMENTACJA
I. DRUKI ZWARTE
W garderobie duchów. Wrażenia teatralne, Lwów-Warszawa 1938 [zawiera: p. 8, 10-12, 18, 19, 21, 33, 35-37, 47, 55, 73, 77, 79, 80, 81, 86, 94-96, 102, 103, 105, 107, 108, 116, 117, 120,121, 125-127, 129,142, 170, 173, 174, 176, 203, 216, 218-220, 222, 242, 251, 269, 270, 271, 274, 275, 278, 280, 283, 292, 293, 296-298].
Proza, wybór i posłowie M. Sprusińskiego, Kraków 1981 [zawiera: Mój pierwszy przyjaciel; Spowiedź O'Neilla].
Wrażenia teatralne. Recenzje z lat 1932-1939, oprac. H. i M. Waszkielowie, Warszawa 1987 [zawiera: p. 2-12, 15-17, 19, 22-24, 28, 29, 31-39, 47-50, 52, 54, 55, 63, 65, 69, 73, 76, 80, 88-92, 94-97, 100-103, 105, 107, 113, 116, 117, 121, 123, 125-127, 129, 131, 136, 141, 142, 145, 149, 170, 173, 174, 176, 182-184, 192, 203, 205, 206, 215, 218, 226, 239, 240, 242, 243, 246-248, 251, 252, 257, 260-262, 264, 268, 269-272, 278, 282-284, 286, 291, 292, 294-297, 301, 305, 308, 310, 312, 314-317, 320-322, 329, 331, 333, 334, 336, 338, 339].
Szkice i portrety literackie, Warszawa 1990 [zawiera: p. 26, 98].
II. PUBLIKACJE PRASOWE
2. Wypowiedzi ogólne o teatrze
W "Gazecie Polskiej": 1. Nowe Ateneum ku czci Wyspiańskiego, 1932, nr 347. - 2. Wizyta we Lwowie, 1933, nr 92. - 3. Komedia Francuska w Warszawie, 1936, nr 68. - 4. Występy Cécile Sorel i jej trupy w teatrze Operetka, 1936, nr 254. - 5. Gościnny występ aktorów wiedeńskich, 1937, nr 113. - 6. Warsztat teatralny, 1937, nr 115. - 7. Występ teatru Cricot, 1938, nr 314.
3. O artystach teatru
W "Gazecie Polskiej": 8. Karol Adwentowicz. W 35-lecie działalności aktorskiej, 1934, nr 114. - 9. Kazimierz Junosza-Stępowski. W 25-lecie pracy wielkiego aktora, 1935, nr 60. - 10. Ludwik Solski. W 50-lecie pracy aktorskiej, 1935, nr 97. - 11. Stefan Jaracz. W 30-lecie działalności aktorskiej, 1935, nr 177. - 12. Mieczysława Ćwiklińska. W 30-lecie pracy aktorskiej, 1936, nr 91.
4. Dramaturgia polska
W "Gazecie Polskiej": 13. W. ANCZYC: Kościuszko pod Racławicami, 1933, nr 315. - 14-16. M. BAŁUCKI: Dom otwarty, 1935, nr 293; Grube ryby, 1939, nr 18; Klub kawalerów, 1934 nr 187. - 17-19. J. BLIZIŃSKI: Marcowy kawaler, 1935, nr 275; Pan Damazy, 1935, nr 276; Rozbitki, 1934, nr 300. - 20. A. BUNSCH: Haneczka i duch, 1939, nr 87. - 21-22. M. CHOROMAŃSKI: Człowiek czynu, 1935, nr 122; Zazdrość i medycyna [adapt. M. Szacki], 1937, nr 186; 23. T. CHRZANOWSKI: Japoński rower, 1938, nr 299. - 24-27. A. CWOJDZIŃSKI: Freuda teoria snów, 1937, nr 120; [Polska podziemna, W drodze 1943, nr 10; Tyg. pol. 1943, nr 11]; Temperamenty; 1936, nr 316. - 28. J. CZECHOWICZ: Czasu jutrzennego, 1939, nr 40. - 29. S. DOBRZAŃSKI: Żołnierz królowej Madagaskaru, 1936, nr 340. - 30. S. DONAT: Mała Kitty i wielka polityka, 1937, nr 109.
31-37. A. FREDRO: Mąż i żona, 1939, nr 17; Nowy Don Kiszot, 1936, nr 287; Pan Geldhab, 1936, nr 47; Przyjaciele, 1937, nr 280; Śluby panieńskie, 1936, nr 291; Wielki człowiek do małych interesów, 1935, nr 34; Zemsta, 1933, nr 291. - 38. J. FREDRO: Piosenka wujaszka, 1939, nr 63. - 39. F. GOETEL: Samuel Zborowski, 1939, nr 137. - 40. P. GOJAWICZYŃSKA: Współczesne, 1937, nr 278. - 41. K. GOŁBA: Rekruci, 1935, nr 129.-42. M. GRABOWSKA: Sprawiedliwość, 1935, nr 181. - 43. J. GRABOWSKI: Niewierny Tomek, 1936, nr 28. - 44-45. W. GRUBIŃSKI: Kochankowie, 1934, nr 177; Taniec, 1934, nr 276. - 46-47. A. GRZYMAŁA-SIEDLECKI: Czwarty do brydża, 1934, nr 7; Spadkobierca, 1936, nr 98; - 48-50. W. HEMAR: Firma, jw., nr 269; Piękna Helena [adapt. wg libretta O. Halevy'ego i H. Meilhaca], 1935, nr 17; Trójka hultajska [adapt. wg J.M. Nestroya], 1935, nr 35.
51. M. HEMAR i J. JURANDOT: Wielka czwórka, 1938, nr 327. - 52. M. HEMAR i J. TUWIM: Kariera Alfa Omegi, 1936, nr 255. - 53. J. HERTZ: Podróż poślubna pana dyrektora, 1932, nr 325. - 54-55. J. IWASZKIEWICZ: Maskarada, 1938, nr 338; Lato w Nohant, 1936, nr 342. - 56. T. JAROSZYŃSKI: Sąsiadka, 1935, nr 348. - 57. Z. KAWECKI: Dramat Kaliny, 1933, nr 71. - 58-61. S. KIEDRZYŃSKI: Cudzik i s-ka, 1935, nr 51; Pensjonat we dworze, 1939, nr 108; Ten i tamten, 1934, nr 25; Raz się tylko żyje, 1936, nr 51. - 62. R. KIERSNOWSKI i W. ŻDŻARSKI: Panowie w nowych kapeluszach, 1933, nr 49. - 63. J. KISIELEWSKI: Karykatury, 1934, nr 112. - 64. T. KONCZYŃSKI: Zburzenie Jerozolimy, 1935, nr 356.
65. J. KORZENIOWSKI: Majster i czeladnik, 1935, nr 275. - 66-67. L. KRUCZKOWSKI: Bohater naszych czasów, 1935, nr 181; Kordian i cham [adapt.], 1935, nr 85. - 68. J. KRZEWIŃSKI: Expose pani ministrowej, 1939, nr 138. - 69. S. KRZYWOSZEWSKI: Uśmiech hrabiny, 1933, nr 24. - 70. S. KULESZA i J. ORŁOWSKI: Strajk zbrodni, 1933, nr 83. - 71. K. ŁĘCZYCKI: Manekin zazdrości, 1933, nr 26. - 72. M. MASZYŃSKI: Tak - a nie inaczej, 1934, nr 43. - 73. A. MICKIEWICZ: Dziady, 1934, nr 351. - 74. J. MORAWSKA: Łańcuch, 1935, nr 307. - 75. M. MOROZOWICZ-SZCZEPKOWSKA: Typ A, 1934, nr 324.
76. L. MORSTIN: Obrona Ksantypy, 1939, nr 44. - 77. Z. NAŁKOWSKA: Niedobra miłość, 1936, nr 33. - 78. C. NORWID: Miłość czysta u kąpieli morskich, 1939, nr 40. - 79-80. A. NOWACZYŃSKI: Cezar i człowiek, 1937, nr 159; Cyganeria warszawska, 1936, nr 339. - 81-86. M. PAWLIKOWSKA-JASNORZEWSKA: Dowód osobisty, 1936, nr 308; Egipska pszenica, 1934, nr 275; Nagroda literacka, 1937, nr 102; Popielaty welon, 1939, nr 102; Powrót mamy, 1935, nr 262; Zalotnicy niebiescy, 1933, nr 349. - 87. W. PERZYŃSKI: Aszantka, 1934, nr 19. - 88. S. PRZYBYSZEWSKA: Sprawa Dantona, 1933, nr 275. - 89. W. RAPACKI (syn): Jubileusz mistrza, 1936, nr 244. - 90. W. RAPACKI (ojciec): Wojciech Bogusławski, 1936, nr 272. - 91-93. T. RITTNER: Głupi Jakub, 1936, nr 147; Lato, 1933, nr 282; Odwiedziny o zmroku, 1939, nr 40.
94-96. K. ROSTWOROWSKI: Judasz z Kariothu, 1935, nr 97; Kajus Cezar Kaligula, 1934, nr 141; U mety, 1933, nr 273. - 97. R. RUSZKOWSKI: Wesele Fonsia, 1939, nr 223. - [98. L. SCHILLER: Pastorałka [Betleem w Polsce], Tyg. przegl. lit. Koła Pisarzy z Polski 1942, nr 46.] - 99-100. A. SŁONIMSKI: Lekarz bezdomny, 1933, nr 184; Rodzina, 1933, nr 354. - 101-103. J. SŁOWACKI: Balladyna, 1935, nr 328; Horsztyński, 1937, nr 98; Kordian, 1935, nr 309. - 104. A. STERN: Szkoła geniuszów, 1933, nr 288. - 105-107. J. SZANIAWSKI: Adwokat i róże, 1936, nr 129; Dziewczyna z lasu, 1939, nr 29; Most, 1933, nr 33. - 108. E. SZELBURG-ZAREMBINA: Sygnały, 1934, nr 298. - 109. J. TEPA: Ivar Kreuger, 1934, nr 46. - 110-112. B. WINAWER: Obrona Keysowej, 1935, nr 148; Ryk byłego lwa, 1936, nr 262; Żywy ładunek, 1936, nr 5.
113. J. WIRSKI: Kwadrans przed świtem, 1933, nr 121. - 114-117. S. WYSPIAŃSKI: Konrad-Hamlet, 1932, nr 347; Sędziowie, 1932, nr 347; Wesele, 1932, nr 332; Wyzwolenie, 1935, nr 161. - 118-121. G. ZAPOLSKA: Carewicz, 1933, nr 103; Ich czworo, 1934, nr 314; Moralność pani Dulskiej, 1934, nr 260. - 122-124. J. ZAWIEYSKI: Dyktator On, 1934, nr 333; Powrót Przełęckiego, 1937, nr 168; Prawdziwe życie Anny, 1939, nr 163. -125-129. S. ŻEROMSKI: Ponad śnieg bielszym się stanę, 1935, nr 288; Sułkowski, 1936, nr 333; Turoń, 1935, nr 319; Uciekła mi przepióreczka, 1935, nr 27; 1935, nr 315.
5. Dramaturgia obca
W "Gazecie Polskiej": 130. G. ACREMENT: Arleta i zielone pudła [adapt. A. Homik], 1934, nr 190. - 131-132. M. ACHARD: Koko, 1936, nr 75; Migo, 1934,145. - 133. A. AFINOGENOW: Dziwak, 1933, nr 200. - 134. L. ANDREJEW: Ten, którego biją po twarzy, 1933, nr 93. - 135. [Anonim]: Farsa o mistrzu Pathelin, 1938, nr 314. - 136. J. ANOUILH: Był sobie więzień, 1935, nr 352. - 137. A. ANTOINE: Nieprzyjaciółka, 1936, nr 169. - 138. P. ARMONT i L. MARCHAND: Król brydża, 1939, nr 166. - 139. H. BAHR: Mistrz, 1935, nr 18. - 140. V. BAUM: Plac Paryski 13,1935, nr 85.
141-142. P. BEAUMARCHAIS: Cyrulik sewilski, 1939, nr 100; Wesele Figara, 1937, nr 6. - 143. S. BEKEFFI: Nieusprawiedliwiona godzina, 1936, nr 135. - 144-145. R. BENATZKÝ: Król z parasolem, 1936, nr 337; Rozkoszna dziewczyna, 1934, nr 201. - 146. H. BERGMAN: Testament Jaśnie Pana, 1933, nr 243. - 147. H. BERNSTEIN: Nadzieja, 1935, nr 38. - 148. G. BERR: Wszystko dla bliźnich, 1933, nr 4. - 149-151. G BERR i L. VERNEUIL: Moja siostra i ja, 1933, nr 66; Mecenas Bolbec i jego mąż, 1937 nr 161; Szkoła podatników, 1934, nr 73. - 152. R. BESIER: Miss Ba, 1935, nr 40. -153. A. BIRABEAU: Woźny i minister, 1936, nr 343. - 154-156. É. BOURDET: Ciężkie czasy, 1934, nr 316; Fric-Frac, 1938, nr 318; Ostatnia nowość, 1936, nr 135.
157. M. BRADDELL: Chcę właśnie ciebie, 1933, nr 222. - 158. M. BUŁHAKOW Mieszkanie Zojki, 1933, nr 190. - 159-162. L. BUS-FEKETE: Dziewczęta i oni, 1936, nr 200; Jean, 1937, nr 113; Pieniądz nie jest wszystkim, 1933, nr 319; To więcej niż miłość 1935, nr 119. - 163-165. G. de CAILLAVET i R. de FLERS: Papa, 1937, nr 189; Święty gaj, 1939, nr 201; Pan Brotonneau, 1935, nr 36. - 166. G. de CAILLAVET, R. de FLERS i E. ARÉNE: Król, 1935, nr 181. - 167. N. COWARD: Week-end, 1939, nr 87. - 168. F CERIO i A. STEFANI: Krzyk, 1935, nr 103. -169. J. CHLUMBERG: Niebieskie migdały 1935, nr 8. - 170. J. COCTEAU: Maszyna piekielna, 1935, nr 87. - 171. B. CONNERS: Roxy, 1933, nr 198.
172. J. CONRAD-KORZENIOWSKI: Jutro, 1933, nr 92. - 173. P. CORNEILLE: Cyd [adapt. S. Wyspiański], 1935, nr 331. - 174. A. CZECHOW: Wiśniowy sad, 1937, nr 118. - 175. H. DAVIES: Mięczak, 1937, nr 260. - 176. B. DEAN i M. KENNEDY: Tessa (Wierna nimfa), 1936, nr 73. - 177. K. DELAVIGNE: Ludwik XI, 1934, nr 267.
- 178-181. J. DEVAL: Rodzina Massoubre, 1936, nr 95; Simona, 1934, nr 110; Stefek, 1933, nr 179; Towariszcz, 1934, nr 5. - 182-183. K. DICKENS: Klub Pickwicka [adapt.], 1936, nr 274; Świerszcz za kominem [adapt.], 1935, nr 328. - 184. F. DOSTOJEWSKI: Zbrodnia i kara [adapt.], 1934, nr 93. - 185. A. DUKES i S. HICKS: Stare wino, 1935, nr 189.
186-187. M. DURAN: 3-6-9, 1937, nr 50; W głównej mli Barbara Bow, 1938, nr 319. - 188. H. DUVERNOIS: Janka, 1934, nr 107. - 189. M. EGAN: Zwycięska płeć, 1936, nr 295. - 190. W. ELLIS: Pierwszy występ Jenny, 1936, nr 93. - 191. E. EBERMAYER i F. CAMMERLOHR: Ach ta gotówka, 1933, nr 94. - 192. R. FAUCHOIS: Ostrożnie, świeżo malowane, 1939, nr 169. - 193. R. FERDINAND: Kupiec i poeta, 1938, nr 336. -194. E. FERBER i G. KAUFMAN: Obiad o ósmej, 1933, nr 217. - 195-198. L. FODOR: Matura, 1936, nr 30; Mysz kościelna, 1935, nr 191; Pocałunek przed lustrem, 1939, nr 175; Tajemnica lekarska, 1937, nr 9. - 199. L. FRANK: Na drodze, 1933, nr 318.
200. A. FRIEDMAN i F. UNZER: Gdzie jest mój papa, 1933, nr 344. - 201. J. GALSWORTHY: Ucieczka, 1934, nr 110. - 202. Z. GEYER: Kłopot z papą, 1934, nr 293. - 203. J. GIRAUDOUX: Judyta, 1936, nr 353. - 204. H. GOBSCH: Wróble gniazdo, 1936, nr 311. - 205. M. GOGOL: Płaszcz, 1934, nr 99. - 206. A. i E. GOLZ: Podwójna buchalteria, 1936, nr 189. - 207. C. GOZZI: Księżniczka chińska, 1932, nr 324. - 208. B. GRANICHSTAEDTEN: Domek z kart, 1934, nr 113. - 209. W. HASENCLEVER: Pan z towarzystwa, 1933, nr 339.
210. G. HAUPTMANN: Dorota Angermann, 1933, nr 74. - 211. A. HERTZ: Zamieszaj, 1937, nr 5. - 212. A. HINRICHS: Awantura o Joannę, 1934, nr 170. - 213. H. von HOFMANNSTHAL: Elektro, 1937, nr 115. - 214. H. HODGES i V. PERCIVAL: Hau-hau, 1933, nr 197. - 215. B. HOOKER i W. POST: Król włóczęgów, 1937, nr 156. - 216-219. H. IBSEN: Budowniczy Solness, 1935, nr 321; Nora, 1935, nr 85; Upiory, 1934, nr 79; Wróg ludu, 1933, nr 281. - 220. G. JANNINGS: Sprawy rodzinne, 1936, nr 247. -221. H. JENKINS: Kobieta i szmaragd, 1932, nr 348. - 222. D. JOHNSTON: Księżyc w żółtej rzece, 1937, nr 16.
223. C. JOPE-SLADE i S. STOKES: Zloty wieniec, 1936, nr 308. - 224. A. JOSSET: Elżbieta królowa, kobieta bez mężczyzny, 1939, nr 88. - 225. W. KATAJEW: Kwiecista droga, 1934, nr 320. - 226. S. KINGSLEY: Ludzie w bieli, 1935, nr 203. - 227. W. KIRSZON: Przedziwny stop, 1935, nr 332. - 228. M. KRLEŽA: Baronowa Lenbach, 1933, nr 313. - 229. K. LAUFS: Dom wariatów, 1939, nr 8. - 230. J. de LETRAZ: Szczęście na poddaszu, 1934, nr 173. - 231. S. LOPEZ: Brzydki Fevante, 1933, nr 345. -232. F. MAAR: Porucznik Przecinek, 1933, nr 206.
233. M. MACKENZIE: Igraszki muzyczne, 1934, nr 319. - 234. M. MAETERLINCK: Cud świętego Antoniego, 1937, nr 115. - 235. F. MARINETTI: Jeńcy, 1933, nr 92. - 236. R. MARTIN du GARD: Rodzeństwo Thierry, 1938, nr 320. - 237.G. MARTINEZSIERRA: Julia kupuje sobie dziecko, 1939, nr 153. - 238. W. MAUGHAM: Karolina, 1934, nr 355. - 239-243. MOLIER: Chory z urojenia, 1935, nr 157; Mieszczanin szlachcicem, 1936, nr 72; Szelmostwa Skapena, 1936, nr 68; Szkoła żon, 1936, nr 294; Świętoszek, 1933, nr 347. - 244-246. F. MOLNÁR: Ktoś, 1933, nr 331; W cukierence, 1935, nr 37; Wielka miłość, 1936, nr 204. - 247-248. E. MOREAU i V. SARDOU: Madame Sans-Gne, 1934, nr 302; 1939, nr 20. - 249. C. MORGAN: Lśniący strumień, 1939, nr 165.
250. K. MÜNZER: Żyda na stos [adapt. A. Marek], 1933, nr 220. - 251-252. A. de MUSSET: Nie igra się z miłością, 1933, nr 304; 1936, nr 68. - 253. J. NESTROY: Ale się zabawił, 1939, nr 101. - 254. D. NICCODEMI: Cień, 1933, nr 310. - 255. A.OBEY: Noe, 1935, nr 329. - 256-258. M. PAGNOL: Handlarze sławy, 1933, nr 64; Mariusz, 1933, nr 82; Pan Topaz, 1935, nr 10. - 259. S. PASSEUR: Kobieta, która kupiła męża, 1933, nr 22. - 260. Ch. de PEYRET-CHAPPUIS: Szaleństwo, 1938, nr 296. - 261. L. PIRANDELLO: Henryk IV, 1934, nr 353. - 262. G. PORTO-RICHE: Zakochana, 1939, nr 90.
263. J. PRIESTLEY: Złoty deszcz, 1938, nr 301. - 264. C. PUGET: Szczęśliwe dni, 1939, nr 161. - 265. P. ROMANOW: Trzy pary jedwabnych pończoch, 1933, nr 98. - 266. A. SALACROU: Wolna kobieta, 1937, nr 144. - 267. V. SARDOU: Ćwiartka papieru, 1936, nr 275. - 268. J. SARMENT: Lord i Hiszpanka, 1936, nr 162. - 269-271. F. SCHILLER: Fiesco, 1937, nr 56; Intryga i miłość, 1934, nr 348; Maria Stuart, 1934, nr 48. - 272. E. SCRIBE: Szklanka wody, 1934, nr 142. - 273-286. G. SHAW: Korsarz i Lady, 1937, nr 127; Major Barbara, 1933, nr 41; Matołek z Wysp Nieoczekiwanych, 1935, nr 81; Milionerka, 1936, nr 152; Nad przepaścią, 1933, nr 349; 1933, nr 350; Nigdy nie wiadomo, 1934, nr 4; Pierwsza sztuka Fanny, 1933, nr 6; 1933, nr 331; Pigmalion, 1937, nr 79; Profesja pani Warren, 1936, nr 168; Szczygli zaułek, 1937, nr 251; Żołnierz i bohater, 1935, nr 290. - 287. I. SINGER: Borys Sawinkow, 1933, nr 289.
288. W. SOMIN: Zamach, 1936, nr 88. - 289. A. STRINDBERG: Panna Julia, 1939, nr 90. - 290-297. W. SZEKSPIR: Hamlet, 1934, nr 23; 1939, nr 99; Król Lear, 1935, nr 281; Kupiec wenecki, 1934, nr 45; Miarka za miarkę, 1933, nr 294; Poskromienie złośnicy, 1935, nr 120; Sen nocy letniej, 1934, nr 278; Wieczór Trzech Króli, 1936, nr 58. - 298. W. SZKWARKIN: Cudze dziecko, 1934, nr 137. - 299. A. TOŁSTOJ i P. SZCZEGOLEW: Rasputin, 1932, nr 353. - 300. S. TREADWELL: Maszyna, 1934, nr 24. - 301. S. TRETIAKOW: Krzyczcie Chiny, 1933, nr 97. - 302. M. de UNAMUNO: Po prostu człowiek, 1939, nr 1. - 303. J. VASZARY: Małżeństwo, 1937, nr 96. - 304. P. VULPIUS: Zwyciężyłem kryzys, 1934, nr 171.
305. M. WATKINS: Chicago, 1935, nr 9. - 306. I. WAY-DAVIS: Wszelkie prawa zastrzeżone, 1935, nr 100. - 307. F. WEDEKIND: Przebudzenie wiosny, 1933, nr 307. - 308-309. O. WILDE: Brat marnotrawny, 1939, nr 89; Wachlarz lady Windermere, 1935, nr 159. - 310. Th. WILDER: Nasze miasto, 1939, nr 60. - 311. Ch. WINSLOE: Dziewczęta w mundurkach, 1932, nr 320. - 312. S. ZÁGON: Dżimbi, 1933, nr 204. - 313. L. ZILAHY: Pokój nr 17 na trzecim piętrze, 1933, nr 39. - 314. C. ZUCKMAYER: Kapitan z Koepenick, 1932, nr 308.
6. Varia
W "Gazecie Polskiej": 315. Jarmark śmiechu, 1932, nr 306. - 316. Nietoperz Johanna Strausa, nr 320. - 317. Serce na oścież, 1932, nr 356. - 318. "Piękna Galatea" opera komiczna F. Suppego, 1933, nr 29. - 319. Polska skrzydlata, 1933, nr 101. - 320. Pociąg Dancing-Żarty-Skecz, 1933, nr 122. - 321. Zjazd gwiazd, 1933, nr 166. - 322. Frontem do morza, 1933, nr 198. - 323. Warszawa-Chicago, 1933, nr 221. - 324. Ram-Pam-Pam, 1933, nr 245. - 325. Miłość, młodość i spółka, 1933, nr 276.
326. Syrena na wędce, 1933, nr 296. - 327. "Akademia humoru". Rewia świąteczna, 1933, nr 336. - 328. Cyganeria rozfikana, 1934, nr 18. - 329. Wędrówki po teatrach, 1935, nr 85. - 330. "Z przedziałkiem". Trzeci program Cyrulika Warszawskiego, 1935, nr 301. - 331. "Warszawska szopka polityczna" S. Karpińskiego i J. Minkiewicza, 1936, nr 50. - 332. Ogród rozkoszy, 1936, nr 85. - 333. Na gwiaździstej fali, 1936, nr 265. -334. "Mira i satyra" S. Karpińskiego i J. Minkiewicza, 1936, nr 318. - 335. "Co wolno wojewodzie" Jur-Min-Kan, 1937, nr 30.
336. Występy baletu polskiego w Paryżu, 1937, nr 333. - 337. "Kochajmy zwierzęta". Rewia świąteczna, 1938, nr 355. 338. Pod parasolem, 1939, nr 41. - 339. Kto kogo?, 1939, nr 227.
III. LITERATURA PRZEDMIOTU
1. Opracowania ogólne
A. Bibliografie
SWPP, 3; MSPPnO. - J. STRADECKI: Kazimierz Wierzyński [w:] Literatura polska 1918-1975. Dokumentacja bibliograficzna 1918-1944, Warszawa 1975. - J. CZACHOWSKA, M.K. MACIEJEWSKA, T. TYSZKIEWICZ: Literatura polska i teatr w latach II wojny światowej. Bibliografia, t. 2, Wrocław 1984.
B. Biografie (wspomnienia)
"Przebity światłem". Pożegnanie z Wierzyńskim, Londyn 1969. - J. IWASZKIEWICZ: K. Wierzyński, Twórczość 1969, nr 4. - W. WYSKIEL: Strategie emigrantów: Lechoń - Wierzyński - Wittlin [w: tenże] Kręgi wygnania. Jan Lechoń na obczyźnie, Kraków 1988. - A. PIETRZAK: Losy tułacza (O drodze Kazimierza Wierzyńskiego na emigrację 1939-1941), Poezja 1989, nr 6.
C. Monografie
M. DŁUSKA: Kazimierz Wierzyński (1894-1869) [w: taż] Studia i rozprawy, t. 3, Kraków 1972. - A. HUTNIKIEWICZ: Pierwsza i druga młodość Wierzyńskiego [w: tenże] Portrety i szkice literackie, Warszawa 1976. - K. DYBCIAK: Gry i podróże poetyckie - Kazimierz Wierzyński [w:] Poeci dwudziestolecia międzywojennego, t. 2, Warszawa 1982. - Skamander. Studia o twórczości Kazimierza Wierzyńskiego, pod red. I. Opackiego, t. 5, Katowice 1986. -A. NASIŁOWSKA: Kazimierz Wierzyński, Warszawa 1991.
2. Opracowania szczegółowe
H. WASZKIEL: K. Wierzyński w teatrze, Dialog 1985, nr 4. - U. KOWALSKA: W garderobie duchów Kazimierza Wierzyńskiego [w:] Skamander. Studia o twórczości Kazimierza Wierzyńskiega.. - A. KRAJEWSKA: Poeta w teatrze. Krytyka teatralna K. Wierzyńskiego [w:] Krytycy teatralni XX wieku, pod red. E. Udalskiej, Wrocław 1990.