Artykuły

W uznaniu zasług autora "Wesela" pogrzeb zorganizowano na koszt miasta. Celebra była uroczysta, ale nie tak bogata jak podczas pogrzebu Mickiewicza. Wyspiański zastrzegł, że w czasie uroczystości nie życzy sobie przemówień. W imieniu artystów chciał zabrać głos Zenon Przesmycki, w imieniu miasta - Juliusz Leo. Ale mów nie było. Prasa opublikowała za to wiele tekstów żałobnych, m.in. Staffa i Makuszyńskiego - o wystawie "Sami złożycie stos... Pogrzeb Stanisława Wyspiańskiego", otwartej w Muzeum Narodowym w Krakowie, pisze Justyna Nowicka w Rzeczpospolitej.

Krakowski teatr żałobny jest próbą odtworzenia przebiegu uroczystości i towarzyszących jej emocji. Ceremonia, która odbyła się 2 grudnia 1907 roku, była jedną z ostatnich wielkich manifestacji narodowych w Krakowie.

Był zimny grudniowy dzień, ponoć wyjątkowo brzydka pogoda. Statystyk nie prowadzono, ale na ulicach Krakowa zebrał się kilkudziesięciotysięczny tłum. Sensacyjna wydaje się wiadomość, że podczas pogrzebu Wyspiańskiego nakręcono film dokumentalny, niestety dziś zaginiony.

Na głowę operatora miały posypać się gromy - filmowanie uroczystości pogrzebowych uznano za wielce niestosowne, kino traktowane było jako jarmarczna rozrywka. Z pogrzebu zachowały się natomiast fotografie, liczne artykuły w gazetach, teksty kondolencji, pogrzebowe szarfy.

Panuje nieco złośliwa opinia, że pogrzeby i jubileusze to krakowska specjalność. Warto jednak wspomnieć, że w okresie zaborów hucznie celebrowane pogrzeby wielkich Polaków były jedną z nielicznych okazji do publicznego wyrażania patriotycznych uczuć. Powtórny pogrzeb Adama Mickiewicza w 1890 r. był chyba największą taką manifestacją. W zbiorach krakowskiego Muzeum Narodowego zachowały się cenne pamiątki z tych wydarzeń.

Uroczystości pogrzebowe rozpoczęły się w przeddzień, 1 grudnia, wystawieniem zwłok w krypcie kościoła oo. Pijarów. Msza żałobna odbyła się następnego dnia w bazylice Mariackiej, potem kondukt okrążył Rynek, przeszedł ulicami Grodzką, Stradomską i Skałeczną aż do klasztoru oo. Paulinów na Skałce.

Współcześni mieszkańcy Krakowa dobrze znają tę trasę - podobny przebieg miały uroczystości pogrzebowe Czesława Miłosza, także pochowanego na Skałce. Dziś, jak mówią ojcowie paulini - świeże kwiaty w Krypcie Zasłużonych na Skałce są właśnie na dwu grobowcach - Miłosza i Wyspiańskiego.

W uznaniu zasług autora "Wesela" pogrzeb zorganizowano na koszt miasta. Celebra była uroczysta, ale nie tak bogata jak podczas pogrzebu Mickiewicza. Wyspiański zastrzegł, że w czasie uroczystości nie życzy sobie przemówień. W imieniu artystów chciał zabrać głos Zenon Przesmycki, w imieniu miasta - Juliusz Leo. Ale mów nie było. Prasa opublikowała za to wiele tekstów żałobnych, m.in. Staffa i Makuszyńskiego.

Wystawa, której autorką jest Marta Romanowska, jest rodzajem parateatralnej instalacji zbudowanej z pamiątek ocalałych po pogrzebie. To próba odtworzenia przebiegu uroczystości i towarzyszących jej emocji. Wędrując po zaciemnionych salach Muzeum Wyspiańskiego, spotykamy portrety krakowian, którzy brali udział w ceremonii pogrzebowej.

Są tu znakomite rysunki autorstwa Wyspiańskiego, są obrazy Boznańskiej, Fałata, Axentowicza. Pojawiają się poruszające relikwie, m.in. jedwabna chustka, którą przykryto twarz poety tuż po agonii. Oglądamy dokumentalne fotografie, szarfy żałobne, nekrologi, bilety wstępu na mszę świętą, okolicznościowe karty pocztowe, pierwsze strony gazet z relacjami z uroczystości.

Dyrektorem Miejskiego Archiwum był w owych czasach Adam Chmiel, przyjaciel Wyspiańskiego, który zadbał, by zebrano wszystkie związane ze sprawą dokumenty.

W archiwum jest wiele ciekawych materiałów, nie zawsze pochlebnych dla organizatorów pogrzebu: czytamy m.in. o zawyżonych rachunkach, skradzionych dywanach, zbyt małej liczbie świec.

"Sami złożycie stos... Pogrzeb Stanisława Wyspiańskiego", Muzeum Narodowe w Krakowie - Muzeum Stanisława Wyspiańskiego

Wystawa czynna do 9 marca 2008 r.

Na zdjęciu: fragment wystawy.