Artykuły

Teatry muszą zrozumieć tę prostą prawdę, że tworząc spektakle dla najnajmłodszych, inwestują w przyszłość swoich odbiorców i kształcą pokolenia widzów wybrednych i świadomych teatralnie - o przeglądzie zespołów grających dla dzieci w wieku 0-3 lat w Centrum Sztuki Dziecka w Poznaniu pisze Alicja Rubczak z Nowej Siły Krytycznej.

Spektakle dla najnajmłodszych widzów - czyli takich od pierwszych dni życia do trzech lat - nie mają jeszcze w Polsce dużej tradycji. Dlatego zarówno rodzice, twórcy teatralni, jak i pedagodzy i animatorzy kultury, którym teatr dla dzieci nie jest obojętny, pokładają ogromne nadzieje w rozwoju teatru skierowanego do tak młodej publiczności. W Centrum Sztuki Dziecka w Poznaniu już po raz drugi odbył się przegląd zespołów grających dla dzieci w wieku 0-3 lat. Pierwsze tego typu spotkanie, łączące prezentacje spektakli z panelami dyskusyjnymi, miało miejsce w listopadzie 2006 roku. Gościł wtedy w Poznaniu Roberto Frabetti - wybitny aktor i twórca spektakli, który pracę z najmłodszymi rozpoczął ponad dwadzieścia lat temu oraz jeden z najważniejszych teatrów przygotowujących przedstawienia dla najmłodszej widowni - bolońska La Baracca.

W tym roku również nie zabrakło zagranicznych gości, którzy są reprezentantami najświetniejszej europejskiej tradycji teatru dla dzieci. Z Austrii przyjechał Toihaus Theater am Mirabebllplatz Salzburg. Co ciekawe, w repertuarze tego teatru spektakle dla dzieci występują na równych prawach z przedstawieniami dla dorosłych, czego nie spotykamy często w Polsce, gdzie przyzwyczajeni jesteśmy do sporych dysproporcji w ilości, a nierzadko i jakości spektakli dla dzieci, przygotowywanych na scenach teatrów dramatycznych oraz prezentacji dla dorosłych, pokazywanych na scenach tradycyjnie uznawanych za dziecięce. Polski teatr musi przejść jeszcze długą drogę, żeby zmienić te przyzwyczajenia, a przede wszystkim podnieść poziom przedstawień dla dzieci, których premiery, przeważnie "z obowiązku", przygotowywane są w teatrach dramatycznych. Zachodnie teatry, takie jak Toihaus czy La Baracca, powinny stać się jednak przede wszystkim przykładem najwyższego poziomu artystycznego prezentacji przygotowywanych z myślą o dziecięcej publiczności.

Inicjatywa Centrum Sztuki Dziecka w Poznaniu miała stać się właśnie okazją do takich refleksji. Pozwoliła na prezentację spektakli polskich grup teatralnych skierowanych do najnajmłodszych widzów, a także na ich konfrontację z dokonaniami artystów europejskich. Podczas przeglądu zaprezentowano osiem spektakli. Po ich obejrzeniu nietrudno dojść do wniosku, że w Polsce mamy jeszcze problem z tym, w jaki sposób rozmawiać z najnajmłodszym widzem poprzez medium teatru. Znalazły się bowiem na przeglądzie przedstawienia podchodzące do materii teatralnej w sposób zupełnie nietrafiający do tak małego widza, próbujące budować zbyt skomplikowane narracje. W moim odczuciu najciekawiej zaprezentowało się poznańskie Studio Teatralne Blum ze spektaklami "Co to?", "Pudełko i Śpiewanki". Twórcy tego teatru (Lucyna Winkel, Katarzyna Pawłowska, Artur Szych) doskonale rozumieją podstawowe założenie tworzenia spektakli dla najmłodszego widza, że najważniejszy jest temat, np. skupienie na przedmiocie, bowiem narracyjność nie jest cechą wyobraźni dziecięcej. Dziecko nie jest w stanie skupić się na snutej na scenie opowieści, jest widzem wychwytującym zupełnie inne niuanse przedstawienia, koncentruje się na elemencie, struktura jego myślenia nie jest linearna. Bardzo ważna okazuje się również próba dotarcia do małego widza poprzez poruszanie jego wszystkich zmysłów.

Najbardziej interesujące spektakle przeglądu odwoływały się właśnie do zmysłowego postrzegania świata przez dzieci. Zdecydowany hit Sceny Prezentacji - przedstawienie "Tu i tam. Moja mała podróż przez dzień" Teatru Toihaus, dzięki granej na żywo muzyce, zabawom z kolorowymi przedmiotami, a nawet odwołującym się do zmysłu smaku częstowaniem ciastkami, wprowadziło małych widzów w świat nowych doznań teatralnych. Różnorodne zabiegi uruchamiające dziecięce zmysły dynamizowały akcję, zbudowaną na prostej opowieści o dniu małej dziewczynki.

Po obejrzeniu tego spektaklu i wysłuchaniu dyskusji doszłam do podstawowego dla mnie wniosku dotyczącego tworzenia przedstawień dla najnajmłodszych widzów - najważniejsze jest budowanie całości spójnych i atrakcyjnych estetycznie, które staną się inicjacją do świata sztuki, nauczą dziecko wrażliwości w pojmowaniu praktyki artystycznej, przyzwyczają do obcowania z wartościami czerpanymi z kultury wysokiej. To wszystko jest możliwe do zrealizowania właśnie dzięki tworzeniu spektakli stawiających na wysoką jakość estetyczną i artystyczną, a przy odwołaniu się jeszcze do podstawowych wiadomości z psychologii rozwojowej, można stworzyć prawdziwe teatralne cuda teatru dla najnajmłodszych, co potwierdzają właśnie produkcje La Baracci i Teatru Toihaus, z którymi uczestnicy paneli dyskusyjnych przeglądu, mogli zapoznać się podczas projekcji filmowych.

Bardzo ważnym elementem Sceny Prezentacji dotyczącym teatru dla najnajmłodszych były właśnie spotkania twórców i animatorów kultury oraz rodziców i zainteresowanych widzów. Brali w nich udział przedstawiciele wszystkich teatrów zaproszonych na przegląd: Pogotowie Teatralne, Studio Teatralne BLUM, Teatr Lalki i Aktora Kubuś, Teatr ATROFI, a także Irena Lipczyńska i Beata Bąblińska - ta lista nie jest dużo mniejsza niż ilość wszystkich teatrów w Polsce przygotowujących premiery dla widzów w wieku od 0 do 3 lat. Głos zabierała również Myrto Dimitriadou - reżyserka z Teatru Toihaus. Gośćmi panelu byli również kierownicy literaccy polskich teatrów dla dzieci, swoją obecność zaznaczyli dr Marzenna Wiśniewska z Baja Pomorskiego oraz dr Wojciech Śmigielski z Teatru Lubuskiego. Istotne było również uczestnictwo w całym przeglądzie psychologa, dra Marka Juraszka ze Szczecina, a także przedstawicielek Instytutu Małego Dziecka. Dziwi nieobecność reprezentantów poznańskiego Teatru Animacji, który jest przecież najważniejszym ośrodkiem w Wielkopolsce przygotowującym spektakle dla najmłodszych widzów.

Dyskusja umożliwiła wielowątkowe spojrzenie na problem tworzenia teatru dla najnajmłodszych widzów. Już na początku rozmów padło podstawowe pytanie: czy najmłodsze dzieci potrzebują teatru? Na odpowiedź nie trzeba było długo czekać, twierdząco odpowiedziały uczestniczące w panelu mamy, których dzieci chłoną wszystkie dobrze przygotowane z myślą o nich spektakle. Odpowiedzią były również reakcje publiczności, dzieci w niezwykły sposób reagowały na przedstawienia, często nie mogły oderwać wzroku od pola gry, widać było, że są zauroczone tym magicznym, kolorowym światem, który ktoś stwarza specjalnie dla nich, a który jednak różni się od oglądanej codziennie rzeczywistości.

Oczywiście zdarzały się i reakcje zgoła odmienne, niekiedy był to płacz, czasem zainteresowanie wszystkim, tylko nie tym, co dzieje się na scenie. Te reakcje stały się podstawą do rozważań nad niezwykle istotną kwestią, którą twórcy i badacze teatru dla malutkich widzów muszą brać pod uwagę - nie ma potrzeby wchodzenia w głęboką psychologię, wystarczy podstawowa wiadomość, że każde dziecko rozwija się w tym wieku indywidualnie, stąd tak różne zachowania podczas spektakli. Nie można zatem próbować uniwersalizować, być pewnym, że właśnie to trafi do większości małych widzów. Warto oczywiście usystematyzować, co wiemy o dziecku na podstawie badań psychologicznych, ale ten podstawowy fakt o niemożności prognozowania konkretnych zachowań dzieci w określonym wieku, znów skłania do konstatacji o niezwykle istotnej roli wartości estetycznych i artystycznych spektaklu. Należy podjąć próbę stworzenia spektakli, które będą mówiły do dzieci ich językiem, ale nie wejdą na poziom infantylności, lecz poprzez wysoką jakość artystyczną, pozwolą na stworzenie niezwykłej relacji na linii scena-widownia, relacji, która pozwoli dziecku na obcowanie z teatrem już od najmłodszych lat. Teatry muszą zrozumieć tę prostą prawdę, że tworząc spektakle dla najmłodszych, inwestują w przyszłość swoich odbiorców i kształcą pokolenia widzów wybrednych i świadomych teatralnie.