Artykuły

30 października o godz. 18.30 w siedzibie Komuny Otwock, ul. Lubelska 30/32 (wejście od Skaryszewskiej) na Festiwalu "Literatura na peryferiach" Wieczór 29. "Maria ze Skaryszewskiej". Wstęp wolny.

Spotkanie z reżyserem JÓZEFEM GĘBSKIM, poświęcone doświadczeniu peryferiów w oraz południowopraskim wątkom w twórczości TADEUSZA BOROWSKIEGO (na zdjęciu). Pisarz mieszkał i pracował w firmie budowlanej przy ul. Skaryszewskiej gdzie umieścił akcję swojego słynnego opowiadania "Pożegnania z Marią". W programie projekcja filmów dokumentalnych "Testament" Józefa Gębskiego i Antoniego Halora oraz "Tadeusz Borowski 1922-1951-2003" Józefa Gębskiego, a także pokaz archiwalnych zdjęć okolicy.

Scenariusz i prowadzenie CEZARY POLAK

Fragmenty prozy Tadeusza Borowskiego przeczyta PIOTR HERBICH, aktor teatru Scena Lubelska 30/32.

JÓZEF GĘBSKI (1939), jest reżyserem, scenarzystą i teoretykiem kina, dyrektorem Akademii Filmu i Telewizji w Warszawie. Zrealizował m.in. komedie "Filip z konopi" (1981), "Smażalnia story" (1984) oraz kilkadziesiąt filmów dokumentalnych i krótkometrażowych.

Testament (1969)

Opowieść o życiu i twórczości Tadeusza Borowskiego, poety, prozaika, publicysty, "świadka epoki pieców", człowieka, który doświadczył tego, czego żaden człowiek nigdy nie powinien przeżyć - obozów zagłady. Urodził się w listopadzie 1922 roku w Żytomierzu na Ukrainie. Dziesięć lat później jego rodzina osiedliła się w Warszawie. W jego młodość okrutnie wdarła się wojna. Zdał maturę na tajnych kompletach, a w 1943 roku został aresztowany i wywieziony do Oświęcimia. Nieopodal, w obozie kobiecym, zamknięto jego narzeczoną i wielką miłość, Marię. Nieludzkie warunki i upodlenie, jakim zostali poddani więźniowie, nie osłabiło jego uczucia do ukochanej, woli życia i nadziei, bez której przetrwanie nawet jednego dnia w tym przerażającym miejscu nie byłoby możliwe. Nie przestał też pisać wierszy. Po wyzwoleniu w 1945 roku krótko przebywał w amerykańskim obozie dla byłych więźniów w Monachium. W 1946 roku wrócił do kraju.

Stworzył cykl opowiadań "Pożegnanie z Marią" i "Kamienny świat", z reporterską wnikliwością i realizmem obnażających mechanizmy moralnej deprawacji w warunkach obozów koncentracyjnych. Bez uprawiania martyrologii ukazywał kryzys tradycyjnych wartości humanistycznych, upadek człowieka zdolnego do zaakceptowania i przystosowania się do nawet najbardziej przerażającego w swym okrucieństwie systemu. W filmie znalazły się materiały ikonograficzne, związane z dzieciństwem i wczesną młodością pisarza oraz unikalne zdjęcia nieistniejącej już zabudowy ulicy Skaryszewskiej na warszawskiej Pradze-Południe. Ponadto archiwalne materiały filmowe i dokumenty z okresu wojny i okupacji, zrealizowane m.in. w obozach koncentracyjnych w Oświęcimiu i Dachau.

Komentarzem do zatrważającego obrazu hitlerowskiej machiny śmierci, "najbardziej krwawej bitwy" II wojny światowej są fragmenty prozy i wierszy Tadeusza Borowskiego w interpretacji Piotra Pawłowskiego.

"Tadeusz Borowski 1922-1951-2003" (2003)

W 1969 roku - mówi autor dokumentu, Józef Gębski - realizowałem swój debiutancki film o Tadeuszu Borowskim. Film kończył się powrotem bohatera z obozowej tułaczki do kraju. Wiedziałem, że kiedyś trzeba będzie zrobić ciąg dalszy. I ten ciąg dalszy realizujemy teraz. Do wędrówki przez biografię Borowskiego zaprosiłem znanego dziś wszystkim, młodego gdy pisał swą książkę "Zwyczajna Apokalipsa" doktoranta Andrzeja Wernera. Ta książka nadal jest młoda..." Borowski pochodził z Żytomierza, niewielkiego miasta na Ukrainie. W cztery lata po urodzinach przyszłego pisarza na miejscową polską społeczność spadły srogie ciosy reżimu. Ojciec bohatera filmu został zesłany do łagru, a matkę wywieziono w głąb Syberii. Tadeusza wraz ze starszym bratem przygarnęła ciotka. Dopiero w roku 1930, na mocy układu polsko-radzieckiego, nastąpiła wymiana jeńców. Rodzina

szczęśliwie spotkała się w swoim kraju. Lecz piekło sowieckiego totalitaryzmu mocno zapisało się w pamięci Tadeusza. Już za niewiele lat do owych traumatycznych przeżyć historia miała dopisać nowe, jeszcze straszliwsze doświadczenia piekła hitleryzmu. W 1943 roku Borowski, nocny stróż w firmie handlowej na Pradze i zarazem student polonistyki podziemnego Uniwersytetu Warszawskiego został aresztowany, osadzony na Pawiaku, a stamtąd wywieziony do Auschwitz.

Przeniesiony do obozu Natzweiler-Dautmergen, a później do Dachau, doczekał w tym ostatnim KL wyzwolenia przez Amerykanów. Niedługo się cieszył wolnością. Wraz z kilkoma tysiącami Polaków i Jugosłowian trafił za druty obozu dipisów. Wykorzystał ten czas na naukę języka angielskiego i lekturę Hemingwaya i Millera. Właśnie w krótkich formach prozatorskich, w opowiadaniach zawartych w tomach "Pożegnanie z Marią", oraz "Kamienny świat" ukazał piekło obozowej egzystencji. Nie sposób dociec, dlaczego po tak bolesnych, osobistych doświadczeniach z systemami totalitarnymi Borowski wstąpił do partii i stał się gorliwym propagatorem realizmu socjalistycznego. Dlaczego były więzień obozu koncentracyjnego postanowił pomagać strażnikom łagru? Sam pisarz nie potrafił uporać się z ową niekonsekwencją. W rezultacie odkręcił gazowe kurki. Zmarł w szpitalu, trzeciego lipca 1951 roku.

Organizator: Stowarzyszenie CREO (www. creo.org.pl)

www. Literaturanaperyferiach.blox.pl