Prawomyślny obywatel
OBECNY sezon teatralny w Łodzi obfituje w spektakle o problematyce, współczesnej. Można do nich zaliczyć "Bałkańskiego szpiega"... serbskiego dramaturga Dusana Kovacevicia. Jest to komedia, napisana z dużym wyczuciem autentycznego i żywego humoru, w której dostrzega się ogromną dbałość o kulturę słowa. Reżyserujący ją w Teatrze Nowym, Grzegorz Sobociński nadał akcji niespotykane tempo, uważając jednocześnie, żeby w tej dynamice nie rozpłynęło się wewnętrzne posłanie utworu. Chodziło mu przede wszystkim o to, żeby dobra zabawa nie przesłoniła poważniejszej refleksji.
"Bałkański szpieg" to opowieść o niepozornym mieszczuchu, uwięzionym w 1949 r. za opieszałość w zmianie poglądów. I choć od tych przykrych wydarzeń minęło więcej nić ćwierć wieku, to jednak niewiele trzeba, żeby w nawykłym już do programowej prawomyślności obywatelu zrodziła się "patriotyczna" czujność. Głównym powodem nieszczęść jest krawiec (Marek Jasiński), który spędził 20 lat na emigracji we Francji. Powrócił do kraju, żeby zacząć życie od nowa, ale bezduszne i bezmyślne prawodawstwo nie pozwala mu zrealizować osobistych planów.
Ilja (dobrze wyważona dramaturgicznie, brawurowa rola Wojciecha Pilawskiego) wraz z bratem Dziuro rozpoczyna prywatną inwigilację krawca (o którym władza dawno zapomniała). Nagonka odmienia tych ludzi nie do poznania. Ich życie zyskuje wewnętrzny sens. Czują się nagle potrzebni czemuś, co wyobrażają sobie bardzo mgliście: państwu.
To pogłos starych zasad wpojonych w więzieniu (Dziuro także nie spieszył się kiedyś ze zmianą światopoglądu). Rodzina, dom, praca - wszystko idzie na bok, podporządkowane jednej naczelnej i niezbywalnej idei ujawnienia szpiega, który nie tylko ponoć godzi w żywotne interesy rodziny Cvoroviciów, ale zagraża trwałości ustroju.
Jednak nie ta sensacyjna fabuła; przesądza o zainteresowaniu widowni. Otóż, wszelkie niuanse egzystencji przeciętnej familii belgradzkiej i sprawiają wrażenie, jakby zostały i żywcem wyjęte z naszej rzeczywistości. Cztery ceny na pudełku proszku do prania. Brak zwykłych żarówek. Ćvoroviciówa (Wanda Chwiałkowska) kupuje czerwone. Upodobnia to mieszkanie do wiadomego przybytku. Dyplomowana dentystka - córka Ćvoroviciów (Krystyna Tolewska) nie może znaleźć pracy w wielkim mieście. Dostaje propozycję zatrudnienia gdzieś w głuszy, w drugim końcu Jugosławii.
Duśan Kovacevic, autor "Bałkańskiego szpiega", pisał sztuki jeszcze podczas studiów. Jest twórcą kilku scenariuszy filmowych (w Polsce była wyświetlana "Długowieczna rodzinka"). Od czasu debiutu w 1973 r. jego sztuki nie schodzą ze sceny. Na festiwalu sztuk jugosłowiańskich Sterijo Pozorije przed dwoma laty zdobył pierwszą nagrodę za "Bałkańskiego szpiega".
