Wassa Żeleznowa
Ten dramat Maksyma Gorkiego ma dwie wersje autorskie. Późniejsza i w zamyśle pisarza ostateczna powstała w 1934 roku, kiedy to Gorki, wykreowany przez władze na inżyniera ludzkich dusz i prawodawcę literatury socrealistycznej, poczuł potrzebę "poprawienia" utworu w duchu nowych marksistowskich ideałów. Tak więc sztuka została całkowicie przekonstruowana, a jedną z głównych ról odgrywa w niej nowa w stosunku do pierwowzoru postać szlachetnej rewolucjonistki wskazującej widzom jedynie słuszną drogę.
"Poprawiona" wersja "Wassy Żeleznowej" miała prapremierę w 1936 roku i odtąd stała się obowiązująca na wszystkich socjalistycznych scenach. Inscenizacja Barbary Sass wykorzystuje pierwszy, nie "zainfekowany" ideologicznie wariant sztuki. Napisany został w 1910 roku. Tutaj konflikt ograniczono do kręgu rodzinnego tytułowej bohaterki, a dramat ma charakter przede wszystkim psychologiczny. W tej "Wassie" znajdziemy Gorkiego z wczesnego okresu twórczości, a więc bezpośrednio związanego z tradycją rosyjskiego naturalizmu, nie ideologa, lecz wrażliwego znawcę duszy ludzkiej, drążącego ukryte motywacje i przyczyny zachowań swych bohaterów.
Konflikt osnuty jest wokół postaci tytułowej. Wassa walczy o zachowanie majątku rodzinnego. To jedna z najbardziej fascynujących postaci naturalistycznego dramatu, dorównująca bogactwem najcelniejszym kobiecym postaciom Ibsena. Silna, bezwzględna, drapieżna, ale też samotna matka rodu u kresu swej życiowej drogi rozpaczliwie zapragnie choćby cienia miłości czy współczucia.
Maksym Gorki " Wassa Żeleznowa", ret Barbara Sass, spektakl z 1996.
