Dostojewski na scenie
NAJNOWSZE PRZEDSIĘWZIĘCIE Teatru Polskiego w Szczecinie to zamiar ponad wszelka wątpliwość monumentalny. W Międzynarodowym Dniu Teatru, 27 marca na scenie szczecińskiego teatru zobaczymy przedstawienie premierowe "Idioty" Dostojewskiego.
W 1869 roku w liście do swojej siostrzenicy Soni Iwanowej Dostojewskiej tak pisze o swoim najnowszym dziele:
"Główną ideą powieści jest przedstawienie pozytywnie pięknego człowieka. Nie ma nic trudniejszego na świecie, zwłaszcza teraz. Wszyscy pisarze nie tylko nasi, ale nawet europejscy, którzy próbowali brać się za przedstawienie pozytywnego piękna - zawsze pasowali. Albowiem jest to zadanie ponad siły". Stopień trudności tematu był tak duży, że autor "Zbrodni i kary" także nie do końca potrafił mu sprostać. Pisarz miał świadomość, że główne postaci tylko w pewnym sensie spełniają warunki sformułowane jeszcze przed napisaniem powieści.
Tytułowy bohater, książę Myszkin jest zarazem XIX-wieczną repliką Chrystusa i Don Kichota. Takie cechy, jak Chrystus, posiadał według wyobrażeń prawosławnego ludu rosyjskiego, książe Myszkin. Bohater żyje jakby poza konwenansami społecznymi, przez co uznawany jest za "idiotę". Określenie "jurodiwyj" odpowiadające wyrażeniu "głupi w Chrystusie" to symbol przezwyciężenia samego siebie, przezwyciężenia ziemskich ograniczeń. W istocie odejście od rozumu oznacza wyzbycie się miłości do rzeczy przemijających. Na Rusi czczono powszechnie szalonych, nawiedzonych. Uważano, że mają jakiś nadprzyrodzony dar.
Celem Myszkina jest uszlachetnić ludzi. To jego - Don Kichota XIX wieku - walka z wiatrakami. Myszkin ponosi klęskę i jako Don Kichot, i jako Chrystus - jego bezinteresowna miłość nie wyleczy nikogo z egoizmu, chęci zadania bólu i śmierci. Książę z "nawiedzonego" zamienia się w debila, wykolejeńca umysłowo.
DOSTOJEWSKI tworzył w połowie XIX wieku, w epoce postromantycznej. Dla wielu artystów nam współczesnych jego dzieła są źródłem wielu inspiracji. Dostojewski to Beckett XIX wieku. Jego utwory są Biblią artystów XX wieku (zauroczony jest nim m.in. Wajda).
Jest w książkach Dostojewskiego jakaś chorobliwa aura nadwrażliwości, doświadczenie otchłani. Bohaterowie pisarza to ludzie przeczuleni, ludzie, którzy poszli o krok dalej, tak w złym, jak w dobrym - jak książę Myszkin - kierunku. Stali się obcy światu, w zwykłych ludziach budzą podziw i lęk. Zawsze jednak są to uczucia, którym towarzyszy poczucie dystansu. Wyobraźnia, wrażliwość Myszkina jest źródłem jego cierpień. On "przekroczył" skalę "doznań". nie dopuszcza do siebie myśli, że istnienie zła na świecie jest nieuniknione. Dlatego każde wykroczenie przeciwko dobru budzi w nim cierpienie i lęk. Odbieranie w ten sposób świata jest ponad jego siły - stąd ucieczka w szaleństw.
Życie bohaterów Dostojewskiego to także cierpienie fizyczne. Wszystkie ważniejsze postaci (podobnie zresztą jak i ten, który powołał je do życia), są chore na epilepsję. Typowe dla chorych są reakcje paradoksalne: szamotanie się między dwoma sprzecznymi uczuciami, żądanie czegoś po to by za chwilę odrzucić, wybieranie reakcji przeciwnej do oczekiwanej, wręcz skandalicznej. Nadwrażliwcy Dostojewskiego boją się świata. Mężczyźni w obawie przed brutalną rzeczywistością otaczają się raczej kobietami. Tylko z kobietami potrafi porozmawiać Myszkin. Mężczyźni go oszukują. Kobiety go rozumieją i on je rozumie, i wszystkie naraz chce kochać.
DZIEŁA Dostojewskiego same stały się mitami. Trzeba z nimi postępować tak, jak z tekstami starożytnych. Punktów odniesienia dla rzeczywistości stworzonej w powieściach trzeba szukać w nich samych. Nie można o wydarzeniach zamieszczonych w utworze mówić, że są niemożliwe lub prawdopodobne. Ten świat ma swoją wewnętrzną logikę i tylko według tego klucza można oceniać bohaterów.
DOSTOJEWSKI na scenach polskich teatrów jest wciąż obecny. "Idiota" po raz pierwszy został zaprezentowany w 1924 roku w Krakowie. Przedstawienie reżyserowała wówczas Stanisława Wysocka. Jedną z ostatnich inscenizacji jest dzieło Andrzeja Wajdy pt. "Nastasja Filipowna", które całą akcję powieściową streszcza w dialogu Myszkina i Rogożyna po śmierci Nastasji.
Szczeciński spektakl "Idioty" powstaje według adaptacji Stanisława Brejdyganta. Reżyserem przedstawienia jest Andrzej May, zaś autorem scenografii Jan Banucha. Główne role odtwarzają: Witold Kopeć (książę Myszkin), Danuta Kamieńska (Nastasja Filipowna), Małgorzata Iwańska (Agłaja), Aleksander Gierczak (Rogozyn).
Zespół Teatru Polskiego serdecznie zaprasza Państwa na spektakl.
