Witkacy po bożemu
Rozmowa z reżyserem Janem Buchwaldem
W piątek na scenie kameralnej Teatru im. S. Jaracza premiera spektaklu dyplomowego III roku Studium Aktorskiego - "W małym dworku" Stanisława Ignacego Witkiewicza. Twórcą przedstawienia jest Jan Buchwald.
- Pracując nad spektaklem ze studentami występujesz w podwójnej roli pedagoga i reżysera, do tego zmagającego się z Witkacowską Dziwnością Istnienia. To dość trudna kombinacja.
- Przede wszystkim bardzo lubię pracę z młodymi ludźmi, którzy dopiero wstępują do zawodu. Są jeszcze niczym nie obciążeni, nie znają aktorskich chwytów, podpórek, słowem - nie mają dostatecznego warsztatu, ale kierują się intuicją, wrażliwością i mają to, co dla każdego reżysera jest najciekawsze w pracy - chęć poszukiwania inspirującą obie strony. Uczenie ich scenicznego rzemiosła w tak dużej formie, jaką jest pełnospektaklowa sztuka, to duża przyjemność. Nigdy bowiem nie wiadomo, co się z tych poszukiwań urodzi. Może ciekawa rola, a może błysk nie ujawnionego dotąd talentu?
- Czy to, o czym mówisz, to szkoła Zbigniewa Zapasiewicza - pedagoga?
- W dużej mierze tak. Byłem jego uczniem i asystentem w warszawskiej PWST. Zapasiewicz to świetny nauczyciel zawodu. Z jego wskazówek do dziś korzystam w pracy z aktorami. Z młodymi ludźmi zetknąłem się bezpośrednio w czasie mojej kaliskiej dyrekcji, kiedy przyjmowałem ich prosto po szkołach i wprowadzałem na zawodową scenę. Praca z waszą młodzieżą to kolejne doświadczenie na mojej reżysersko-pedagogicznej drodze.
- Zatem czego ich uczysz i czego wymagasz?
- Słuchacze III roku mają już za sobą sporo praktycznych doświadczeń, ale nigdy dotąd w tak dużej formie. Muszą być przede wszystkim świadomi faktu, że z ich ekspresji, działań na scenie, sposobu wzajemnej komunikacji wynika - bagatela - idea przedstawienia. Doświadczony aktor wie, jak wypełnić sobą oddaną mu przestrzeń dramatu. Młody szuka intuicyjnie. Moje zadanie polega na wyznaczeniu mu odpowiednich kierunków.
- Ale to trudne w przypadku Witkacowskiej Czystej Formy, metafizycznej aury obecnej w komedii "W małym dworku" i do tego jeszcze pastiszowej konwencji utworu.
- Im mniej dodamy Witkacemu dziwności formalnej, im bardziej zagramy go "po bożemu", tym pełniej wypłynie istotny w jego twórczości motyw - normalność człowieka w nienormalnym świecie. Do tego konsekwentnie zmierzam jako reżyser, a jako pedagog mam trudne, ale i frapujące zadanie - wydobyć z młodych ludzi ich poczucie surrealizmu. Bo sztuka jest przecież o tym, że do ziemiańskiego dworku powraca na chwilę duch zmarłej żony, która będąc Widmem całkiem normalnie zasiada z domownikami do śniadania i rozmawia z nimi równie normalnie. Oni z nią również. Sytuacja nierzeczywista, ale opowiedziana przez Witkacego zgoła realistycznie i do tego potraktowana pastiszowo. Aktorzy zatem muszą jeszcze wydobyć ten ton półdystansu do postaci. Nie jest to trudne, gdy zbudują w sobie owo poczucie surrealizmu. Wówczas świat Witkacego, tak z pozoru niesamowity, okazuje się normalny i łatwo weń wejść. Zwłaszcza przy bliższym obcowaniu, a wiadomo, że w absurdalnej sytuacji najpełniej ujawniają się wszystkie mroczne zakamarki duszy. Młodzi ludzie mają zatem co grać w tej "komedii z Widmem" i o czym myśleć na scenie. To dla nich i dla mnie ciekawe doświadczenie.
JAN BUCHWALD - absolwent polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego (1974) i reżyserii warszawskiej PWST (1987), byty wicedyrektor Teatru TV, dyrektor naczelny i artystyczny Teatru im. W. Bogusławskiego w Kaliszu (1994-98), współtwórca recitali na Festiwalach Piosenki Aktorskiej, obecnie dyrektor artystyczny Festiwalu Piosenki Francuskiej. Współpracował z wieloma scenami dramatycznymi w kraju, min. z Teatrem Polskim we Wrocławiu ("Niebezpieczne związki" Ch. Hamptona), Teatrem Współczesnym w Warszawie ) ("Don Juan" Moliera), z Teatrem TV (m.in. "Powrót do domu" Pintera, "Pokojówki" Geneta). W Kaliszu wyreżyserował min. "Lot nad kukułczym gniazdem" Wassermann. "Operę za trzy grosze" Brechta, "Tango" Mrożka.
