Artykuły

Eurydyka, żona Kreona ma w "Antygonie" do powiedzenia tylko kilka zdań. W lubelskiej inscenizacji sofoklesowej tragedii nie mówi nic. Wyłania się z ciemności majestatyczna, w królewskiej purpurze. Kiedy słucha opowieści posłańca o samobójstwie Antygony i Hajmona, zdziera z twarzy maskę. Potem kolejną. Wreszcie odchodzi, z maską bólu wrośniętą w twarz.

"Antygona" przygotowana w Lubelskim Teatrze Osterwy przez twórcę Sceny Plastycznej KUL Leszka Mądzika i Annę Chodakowską z warszawskiego teatru Studio, jest świadectwem niepewności. Czy "Antygona" może dziś jeszcze coś powiedzieć, czy potrafi jeszcze w ogóle mówić?

Niektórzy sądzą, że Sofokles wymyślił postać Antygony. Dziś już prawie nikt nie pyta o jej pochodzenie. Tragedia Sofoklesa wyczerpała się w kolejnych interpretacjach - taki wyrok jest możliwy.

Twórcy przedstawienia powoli wycofywali się ze słów. Zamiast nich wprowadzili obrazy, które przejąć miały zadania budzenia litości i trwogi. Byli jednak niekonsekwentni.

Scenicznych światów wywoływanych przez Leszka Mądzika mocą teatralnej maszynerii nie można sprowadzić do scenografii. Wprowadzone w ruch jakby ogromnymi, niewidzialnymi dłońmi pomosty manipulują przestrzenią tak, jakby zdarzenia na scenie zamknięte były w ogromnym, nieustannie zmieniającym położenie akwarium. W głębi ogromne skrzydła, albo czarne żagle jak te, które przyniosły Ajgeusowi fałszywą wieść o losie Tezeusza, obracają się i ukazują jakby szczelnie spowite pajęczyną, przybite do nich szkielety. Tak jak cały sceniczny kosmos spowity jest w utkaną z dźwięku ciągle osypującego się piachu i polifonii chóru muzykę Zygmunta Koniecznego.

Tragiczny chór w Lublinie zredukowany został do nieczytelnej, chociaż zharmonizowanej z obrazem, ściany dźwięku. Szkoda. Chór to nie tylko najwyraźniejszy sceniczny znak wyjątkowości tragedii. W "Antygonie" jest jedną z głównych postaci. Bez jego słów i reakcji niepełna jest tragedia Antygony ani katastrofa Kreona. Dopiero na tle chóru, który śpiewa najsłynniejszą chyba w dziejach tragedii pieśń o człowieku spośród cudów natury największym i ufnym, że "wszystko rozumem zwycięży", ich konflikt przestaje być elementem obyczajowej fabuły.

Harmonią w lubelskiej Antygonie są obrazy i dźwięki. Burzą ją jednak zbyt często aktorskie fałsze. Nastąpiła niesymetryczna wymiana ról. Paweł Sanakiewicz w roli Kreona gra niepewną swoich racji Ismenę, która w wykonaniu Jolanty Rychłowskiej straciła rysy jakiejkolwiek postaci. Znacznie bliższy postaci Kreona jest Hajmon Jerzego Kurczuka, który jednak ani przez chwilę nie jest partnerem Antygony.

Antygona Anny Chodakowskiej jest samotna podwójnie. Obca w świecie tragedii Sofoklesa, na scenie bezskutecznie szuka kontaktu z partnerującymi jej aktorami. Czasami wręcz reżyseruje, zamiast grać. Tylko chwilami zajmuje budowaniem własnej postaci, powściągliwej, wcale nie próbującej zarazić swoimi argumentami, konsekwentnie zmierzającej ku milczeniu.

"Antygona" w Lublinie powstała ze splotu sprzeczności. Tkwią one jednak tak głęboko w projekcie przedsięwzięcia, i że nie mogło się udać. Kompromisy unieważniają tragedię, a musiało do nich dojść. "Antygona" w pół kroku pomiędzy słowem a obrazem nie jest możliwa.

Paradoksalnie jednak łatwiej jest sobie wyobrazić Antygonę zmienioną w serię obrazów. Trudno uwierzyć w powodzenie teatralnego przedsięwzięcia opartego na tłumaczeniu "Antygony" Stanisława Hebanowskiego, czy w jakimkolwiek innym dostępnym dzisiaj przekładzie.

Szekspirowi przywracają sceniczne życie tłumaczenia Stanisława Barańczaka. Reanimacja tragedii, nie tylko Sofoklesa, jest pewnie zadaniem jeszcze trudniejszym. Możliwym jednak. Tylko, że kontakt z teatrem, wtajemniczonych w Starożytność i jej literaturę uczonych, nie powinien się ograniczać, jak to było w Lublinie, do wypisywania banałów w programach. Zamknięci za murami uniwersytetów jakby nie rozumieli, że naturalnym środowiskiem tragedii nie jest biblioteka.