Hasła

Zastępstwo, wejście w rolę za kogoś innego („zdublowanie” kogoś w roli), zarówno wymuszone przez okoliczności zewnętrzne (choroba, opuszczenie zespołu), jak i planowane przez reżysera na etapie kompletowania obsady przedstawienia jako element artystyczny mający różnicować i wzbogacać znaczenia świata przedstawionego na scenie (a nieraz też stymulować aktorską rywalizację pomiędzy wykonawcami dublowanej roli).

Historia teatru polskiego zna takie przypadki dublury, które przeszły do legendy i anegdoty. Np. Papierowy kochanek Jerzego Szaniawskiego w Reducie Juliusza Osterwy (1920) został przygotowany w dwóch obsadach. Główną rolę fabrykanta Hipolita grali na przemian Aleksander Zelwerowicz i Stanisław Daczyński; każdy z nich stworzył inny typ postaci (jednak tylko kreację Zelwerowicza uznano za wybitną).

W Dziadów w Warszawie (1955, reż. Aleksander Bardini) w roli Gustawa-Konrada występowali na przemian dwaj aktorzy: Ignacy Gogolewski i Stanisław Jasiukiewicz, którzy stworzyli odmienne interpretacje: „pierwszą uznano za bardziej racjonalistyczną, «męską», drugą za mocniej przepojoną liryzmem, wrażliwością, «miękką»” [Osterloff 2010: 235]. Do tego zwyczaju nawiązuje niekiedy teatr współczesny (np. Andrzej Wajda planując podwójną obsadę Zemsty Aleksandra Fredry w Starym Teatrze w Krakowie, 1986).

Poza przypadkami losowymi niezaplanowana dublura jest konieczna, gdy w toku prób przedstawienia aktor chce odstąpić od roli, ponieważ nie potrafi lub nie chce sprostać koncepcji reżysera, albo nie akceptuje jego metody pracy (np. głośna rezygnacja Janusza Gajosa z roli Prospera w Burzy w reż. Krzysztofa Warlikowskiego podczas prób w warszawskim Teatrze Rozmaitości), czy też porzuca rolę dla innej, bardziej atrakcyjnej propozycji zawodowej. Gdy wprowadzenie dublury wymusza choroba lub śmierć wykonawcy roli, mówimy o nagłym zastępstwie. Aktor dubler jest w sytuacji niekomfortowej, wchodzi w ramy roli gotowej, stanowiącej rezultat pracy poprzednika. Zdarza się jednak, że udane nagłe zastępstwo otwiera młodemu aktorowi drogę do kariery lub staje się ważnym doświadczeniem dla aktora nawet o znacznym już dorobku.

We współczesnym teatrze polskim dublura związana jest z intensywnością zawodowych zajęć aktorów, dla których teatr przestał być „domem”, głównym miejscem pracy i celem twórczych aspiracji. Dublura zabezpiecza, przynajmniej w teorii, eksploatację spektaklu po premierze, kiedy nie do pogodzenia okazują się różne aktorskie zobowiązania w mediach. Planując dublury, teatry stosują często marketingową strategię, mającą na celu przyciągnięcie jak największej liczby widzów na premierę – pierwsza obsada spektaklu jest gwiazdorska (czasem wręcz „celebrycka”), podczas gdy druga (nawet trzecia) zawiera mniej znanych nazwisk.

Bibliografia

• Osterloff, Barbara: Aleksander Bardini w teatrze dramatycznym. Sylwetka reżysera, „Pamiętnik Teatralny” 2010, z. 3–4;
• Szczublewski, Józef: Juliusz Osterwa, Warszawa 1971.