19 maja 1893
Modrzejewska na Kongresie Kobiet w Chicago
Chicago: Helena Modrzejewska wygłasza referat The Organized Development of Polish Women na Międzynarodowym Kongresie Kobiet; podczas czterdziestominutowego wystąpienia powiedziała m.in.:
„W ostatniej chwili coś przeszkodziło właściwej delegatce tu przyjechać, a ponieważ jestem jednym z członków Polskiego Komitetu Doradczego, zgodziłam się wystąpić przed Wami zamiast niej, biorąc na siebie raczej ryzyko przemawiania bez przygotowania niż dopuszczenie do tego, by kobiety polskie nie były reprezentowane na tym wielkim zgromadzeniu. Polska, pozbawiona niepodległości narodowej, jest krępowana w każdym przejawie swej siły żywotnej. Ci, którzy nam zabrali byt narodowy, usiłują wmówić w cały świat, że nie ma i nigdy nie było takiej rzeczy, jak naród polski. Starają się wymazać z kronik ludzkości historię Polski; skrępować albo nawet zupełnie zakazać używania naszego języka; tamować rozwój i wszelki postęp, czy to ekonomiczny, czy intelektualny, czy też społeczny.” (cyt. za: Józef Szczublewski, Żywot Modrzejewskiej, Warszawa 1975 PIW, s. 554).
Wystąpienie artystki nie uszło uwadze władz rosyjskich: kiedy w 1895 przyjechała na kolejne wielkie tournée na trasie Kraków, Lwów, Warszawa, okazało się, że w Warszawie (ani w żadnym z miast imperium rosyjskiego) już nie wystąpi.
Wcześniej, 17 maja, Modrzejewska wygłosiła na kongresie referat Woman and the Stage.
Marek Piekut
