Osoby

BARTOSIK Tadeusz (15 maja 1925 Modlnica koło Krakowa – 16 kwietnia 1985 Warszawa),

aktor, reżyser, dyrektor teatru.

Był synem Jana Bartosika i Anny z Rzegostów; mężem aktorki Heleny Bartosik z domu Iwanow (1924–2013; ślub 7 października 1949 w Krakowie). W czasie II wojny światowej uczył się na tajnych kompletach w Krakowie, w 1946 zdał maturę w krakowskim Liceum Administracyjno-Handlowym. Po wojnie także mieszkał w Krakowie; od 1945 był słuchaczem w Studiu Aktorskim przy Teatrze im. Słowackiego, które ukończył w 1947.

W sezonach 1947/48–1949/50 grał w Miejskich Teatrach Dramatycznych, m.in: Jakuba (Głupi Jakub), Franka (Romans z wodewilu), Michała (Krzyk jarzębiny) oraz tytułową rolę w Mazepie (na zmianę z Tadeuszem Łomnickim). Bardzo dobrze przyjęta rola Jakuba sprawiła, że otrzymał propozycję angażu w Warszawie i przez najbliższe 25 lat tu występował. W sezonach 1950/51–1957/58 był aktorem Teatru Powszechnego, zagrał tu takie role, jak: Karandyszew (Panna bez posagu, 1951), Fabrizio (Mirandolina, 1952), John (Świerszcz za kominem, 1953), Sołtys (Klątwa, 1957) i Bezuchow w głośnym przedstawieniu Wojny i pokoju (1957). W sezonach 1958/59–1963/64 występował w Teatrze Narodowym, m.in. w rolach: Szewca (Czarująca Szewcowa, 1958), Ichariewa (Gracze, 1959); Rzecznickiego (Fantazy), Alvara (Tatuowana róża) – 1960; Abrama, Ozeasza, Pana i Kaifasza (Historyja o Chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim), Papkina (Zemsta) – 1962; Arysta (Fircyk w zalotach, 1964). W 1964–75 grał w Teatrze Dramatycznym, m.in.: Ojca Diego (Don Juan, czyli Miłość do geometrii) – 1964; Monsignore Rigaud (Urząd), Lou (Po upadku) – 1965; Chryzalda (Szkoła żon), Wolfganga Schwittera (Meteor) – 1966; Famusowa (Mądremu biada, 1967), Zbigniewa Oleśnickiego (Kroniki królewskie, 1968); Fanchou (Guernica) i Maurycego (Franciszka i kaci) – 1969; Hermafrodyta (Na czworakach), Karmazyna (Wyzwolenie) – 1972. W 1972 wystąpił jako Mag Fantusius (Szarlatan) w Warszawskiej Operze Kameralnej, a w 1974 w Operetce Warszawskiej w roli Samuela Pickwicka (Pan Pickwick).

Od 1 stycznia 1976 do 15 lutego 1982 był dyrektorem Teatru im. Mickiewicza w Częstochowie. Wystawiał zróżnicowany, interesujący repertuar, grano klasykę (Sofoklesa, Szekspira, Goldoniego, Fredrę, Słowackiego, Tołstoja) i sztuki współczesne (Różewicza, Mrożka, Brylla, Grochowiaka, Arbuzowa, Szukszyna); teatr cieszył się dobrą opinią zarówno krytyków, jak i publiczności. Reżyserował m.in.: Wdowy (1978), Fantazego (1979; grał Majora), Proces w Norymberdze (1980) oraz spektakle dla dzieci: Słoneczny kraj, Czarodziejskie okulary i Pinokio. Grał m.in.: ponownie Bezuchowa (Wojna i pokój, 1976), Brzuchacza (Ludzie energiczni, 1977), Kolę Brynion (Lęki poranne, 1978), XX (Emigranci, 1979), Puntilę (Pan Puntila i jego sługa Matti, 1981), Leonarda Strzygę-Strzyckiego (Porwanie Sabinek, 1982), Na tej scenie w dniu 28 grudnia 1977 obchodził jubileusz 30-lecia pracy w roli Rodiona Nikołajewicza (Staromodna komedia), obok Ryszardy Hanin, występującej gościnnie w roli Lidii Wasiliewnej. Od 1982 do końca życia był aktorem Teatru Polskiego w Warszawie i wystąpił tu m.in. jako: Cześnik (Zemsta, 1983), Tobiasz Czkawka (Wieczór Trzech Króli), Ojciec (Wesele) – 1984 i w ostatniej swej roli Maresa (Romulus Wielki, 1985).

Wysoki, postawny, o niskim głosie, dużym temperamencie, był lubianym i cenionym artystą. Grał różnorodne role: charakterystyczne, dramatyczne, komediowe, role ludzi złych, cynicznych, wyrachowanych, ale też szlachetnych, bezinteresownych. Aktor o „zacięciu drama tycznym”, czuł się dobrze w komediach, a najlepiej w „komediach złożonych”, w których „rolę komiczną można zagrać tragicznie” (A. Budzińska). Jego komizm raz był beztroski, ciepły, innym razem drapieżny, ostry. Jedną z najlepszych ról w jego karierze, a zarazem przełomową, był Bezuchow. Krytycy byli jednomyślni:

Bezuchow Bartosika zbliża się do takiego, jakiego maluje nam wyobraźnia przy czytaniu Wojny i pokoju 

(Jaszcz),

tak widzieliśmy chyba wszyscy tę postać. Miał jej niedźwiedziowatość i szlachetność, naiwność, dobroć i wewnętrzną siłę

(Jan Kott);

Prostota i bezpośredniość środków, siła i szczerość, znakomite utrafienie w podstawowy charakter tej postaci: połączenie dziecięcej niemal spontaniczności z głęboką refleksyjnością, dobroduszności z pasją i gwałtownością – wszystko to pozwala określić rolę jako kreację

(Leonia Jabłonkówna).

Tak dużego sukcesu w kolejnych rolach (raczej drugoplanowych) już nie powtórzył, ale przyjmowano je przychylnie. W Graczach „wirtuozerię aktorsko-szulerską pokazał wspaniale”, „miał w sobie tę monomanię kart i hazardu, tę cudowną nerwowość, kiedy do gry nie ma partnerów. Jego palcówki były małym arcydziełem” (Kott), „zaskakująco ciekawy” Rzecznicki w jego wykonaniu był „i fagasem, i szlacheckim dygnitarzem arywistą, rozsądnym gadem na romantycznym łonie epoki i – przecież człowiekiem” (Stefan Treugutt), był

pyszny w roli obłudnego Ojca Diego, rozpustnego obżartucha, który pod koniec sztuki paraduje w dostojnych szatach kościelnego purpuratu, obnosząc swą godność z lekka tylko ukrywającą cynizm pasibrzucha i pieczeniarza 

(Roman Szydłowski),

jego Famusow to „obrzydliwy służalec, reakcjonista i głupiec – osoba niebezpieczna, ale tradycyjnie traktowana komicznie”, tym razem „nie udało mu się stworzyć postaci, która byłaby jednocześnie i groźna i śmieszna” (Andrzej Jarecki). Doskonały był jako Karmazyn. W Częstochowie zagrał wiele dużych, dobrych ról, np. Rodiona Nikołajewicza: „podstarzałego, zrzędliwego, źle ubranego”, „całego w nieśmiałościach i zewnętrznym zażenowaniu”, równocześnie dynamicznego i wyrazistego (Irena T. Sławińska). 

W miarę upływu lat „był coraz doskonalszy jako uosobienie polskiej klasyki komediowej, odtwórca pysznych oryginałów ludzkich”, „szukał i znajdował jakiś niepowtarzalny ton w postaciach, których zdawało się nie sposób już zobaczyć inaczej, tak silny ich wizerunek utrwaliła tradycja” (Maria Brzostowiecka). 

W 1958–85 wystąpił w kilkudziesięciu spektaklach Teatru Telewizji, np. jako: Radost (Śluby panieńskie), Jenialkiewicz (Wielki człowiek do małych interesów), tytułowy Pan Damazy, Bizesti (Król i aktor), Sędzia śledczy (Żywy trup), Skrzypek (Dwadzieścia minut z aniołem), w telewizyjnych spektaklach Teatru Sensacji, w programach dla dzieci, np. Pan Półka i spółka (cykl poświęcony Januszowi Korczakowi). Występował w słuchowiskach Polskiego Radia oraz na estradzie. Zagrał drugoplanowe role w ponad 20 filmach, kinowych i telewizyjnych, z których warto wymienić: Zezowate szczęście, Samsona, Sowizdrzała świętokrzyskiego i telewizyjną Hanię. Był Członkiem Zasłużonym Związku Artystów Scen Polskich. Tabl. 2 i fot. z Hugo Krzyskim. 

Bibliografia

Almanach 1984/85; Dąbrowski: Na deskach t. 2; Kott: Miarka za miarkę s. 52, 286; Krasiński: T. Polski 1939–2002 (il.); Kudliński: Przypadki; PWST w Krakowie; Sto lat Starego Teatru; T. Dramatyczny w Warszawie (il.); T. Narodowy w Warszawie (il.); T. Powszechny w Warszawie 1945–95 (il.); Ekran 1959 nr 42 (il.), 1968 nr 34 (il.), 1985 nr 21 (M. Brzostowiecka, il.); Prz. Kult. 1960 nr 7 (S. Treugutt); Sztandar Młodych 1967 nr 130 (A. Jarecki); Trybuna Ludu 1957 nr 288 (Jaszcz), 1964 nr 316 (R. Szydłowski); Trybuna Rob. 1966 nr 6 (A. Budzińska, wywiad z B.), 1977 nr 223 (I.T. Sławińska); Tyg. Powsz. 1958 nr 10 (L. Jabłonkówna); Akt ślubu nr 674/1949 oraz zgonu nr IV/1094/1985, Arch, USC Warszawa; Akta (fot.), ZASP; Programy i wycinki prasowe, IS PAN; www.filmpolski.pl

Ikonografia

J. Żebrowski: B. jako Andrzej Rachwał (Imieniny pana dyrektora), karyk., rys., repr. Express Wiecz. 1954 nr 113; K. Ferster: Portret, karyk., rys., repr. Ekran 1971 nr 5; Fot. – Bibl. Jagiell., Bibl. Nar., IS PAN, ITWarszawa, MTWarszawa, NAC.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. 1, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.

Biogram z Almanachu Sceny Polskiej

Tadeusz Bartosik (15 V 1925 Modlnica - 16 IV 1985 Warszawa), aktor, reżyser, dyr. i kier. art. teatru. W 1947 ukończył wydz. aktorski krak. PWSA i został zaangażowany do T. im. Słowackiego w Krakowie. Po dwóch sezonach na tej scenie przybył do Warszawy i występował kolejno w T. Powszechnym (1949-58), T. Narodowym (1958-64), T. Dramatycznym (1964-31 XII 75). Ważniejsze role w tym okresie, to m. in. Szewc ("Czarująca szewcowa" Lorki), Icharew ("Gracze" Gogola), Papkin ("Zemsta" Fredry), Famusow ("Mądremu biada" Gribojedowa), Lebiediew ("Idiota" wg Dostojewskiego), Flawiusz ("Juliusz Cezar" Shakespeare'a), Karmazyn ("Wyzwolenie" Wyspiańskiego). 1 I 76 objął dyr. i kier. art. T. im. Mickiewicza w Częstochowie. Zagrał tu m.in. Piotra Bezuchowa ("Wojna i pokój" wg Tołstoja), Rodiona Nikołajewicza ("Staromodna komedia" Arbuzowa), XX ("Emigranci" Mrożka), Puntillę ("Pan Puntilla i jego sługa Matti" Brechta). Reżyserował m. in. "Wdowy" Kertesza, "Fantazego" Słowackiego, "Proces w Norymberdze" Schneidera. Dyr. sceny częstochowskiej sprawował do 15 II 82, kier. art. do końca sez. 1981/82. Od sez. 1982/83 do końca życia był aktorem T. Polskiego w Warszawie. Ostatnie jego role, to m.in. Cześnik w "Zemście" i Ojciec w "Weselu" Wyspiańskiego. Był popularnym aktorem filmowym, telewizyjnym i estradowym.

Źródło: Almanach Sceny Polskiej 1984/1985. Tom XXVI. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe - Warszawa 1989.