Jan Chomanowski
CHOMANOWSKI Jan Nepomucen (18 lub 19 V 1818 Kalisz lub Konin - 3 VIII 1868 Warszawa), aktor, reżyser. Był synem Andrzeja Ch. i Izabeli z Wójcickich, mężem - Elżbiety Niedzielskiej. Wg W. Rapackiego "służył początkowo u Chełchowskiego jako woźnica". Od 1 IV 1834 przez cztery lata występował z zespołem T.A. Chełchowskiego na prowincji (m.in. Kalisz, Płock, Lublin, Radom, Łowicz). W 1838 przybył do Warszawy i uczył się prywatnie u B. Kudlicza. Debiutował w t. warsz. 25 VIII 1838 w roli Lorda Rutwena ("Upiór"), 14 IX grał Soligny'ego ("Estella") i wkrótce został zaangażowany do zespołu dramatu t. warsz., gdzie objął role po I. Werowskim.
Był aktorem sumiennym i pracowitym. "Wyrobił się i ogładził - pisał J.T.S. Jasiński - w rolach ojców, stryjów charakterystycznych, zajmował niepoślednie miejsce i w ogóle stał się artystą, którego użyteczność każdej scenie nieodzownie jest potrzebna". J. Kotarbiński nazywał go "artystą poważnym i sympatycznym", "poprawnym i pełnym godności w rolach szlachetnych ojców". Miał silny głos i imponującą postawę, toteż powierzano mu głównie role, które wymagały dobrej prezencji, "liczne role wojskowych, bankierów i dygnitarzy" (J. Kotarbiński). Ważniejsze role: Cześnik ("Zemsta"), Starosta ("List żelazny"), Major ("Damy i huzary"), Radost ("Śluby panieńskie"), Pan Franville ("Panna pułkownik huzarów"), Leszczyc ("Wiejscy politycy"), Thouvenel ("Żona, która zwodzi męża"), Czesław ("Odludki i poeta"), Książę de Choiseul ("Narcyz Rameau"). 4 IV 1839 poślubił w Warszawie aktorkę Elżbietę Niedzielską. W 1862 został mianowany reżyserem WTR, ale z obowiązków tych, mimo pracowitości i gorliwości, nie wywiązywał się najlepiej. Wg J.T.S. Jasińskiego brakowało mu koniecznej u reżysera erudycji i znajomości sztuki. Kierował sceną samowolnie i apodyktycznie, narażał się aktorom, dyrekcji i w październiku 1864 otrzymał dymisję ze stanowiska reżysera. W tym okresie wystąpiły u niego pierwsze objawy choroby umysłowej, a w kwietniu 1865 oddano go do szpitala Bonifratrów. Po wyjściu ze szpitala grał jeszcze na scenie warsz., ale nieczęsto; ostatni raz wystąpił 12 II 1866 w roli Radosta ("Śluby panieńskie"). Wskutek szybko postępującej choroby został ponownie oddany do szpitala i tam zmarł. Był autorem komedii "Zawieszenie broni".
Bibl.: Fredro na scenie; Kotarbiński: Aktorzy i aktorki s. 89-90; Krzesiński: Koleje życia s. 200 (il.), 201, 235, 321; Fam. Sceny warsz. 1838 s. 126-130, 1840 s. 84, 111; PSB III (L. Simon); Rapacki: Sto lat; Rulikowski: Teatr warsz.; Gaz. pol. 1868 nr 171; Kur. warsz. 1868 nr 170-172; Tyg. ilustr. 1865 nr 42, 1869 nr 96; Chomiński; Jasiński; Krogulski.
Ikon.: Fot. pryw. i w rolach - IS PAN, MTWarszawa.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
