Felicja Kaszowska
KASZOWSKA Felicja, właśc. F. Grutzhandler, zamężna Krotowska, pseud. Gilbert (12 V 1867 Warszawa - 18 VII 1951 Bielsko-Biała), śpiewaczka. Podczas swej kariery scen. używała nazwisk: Grutzhandler, Gilbert i Kaszowska. O debiut w WTR starała się jako Gilbert-Kaszowska, debiutowała jako Grutzhandler-Kaszowska; występowała przeważnie jako Kaszowska. Eisenberg podaje mylnie datę ur. 1872. Była córką kantora synagogi. Od szesnastego roku życia uczyła się w Warszawie śpiewu u W. Troschla. W styczniu 1885 wystąpiła na koncercie w Warszawie. W 1885-86 uczyła się śpiewu w konserwatorium wiedeńskim u J. Gansbachera. Powróciwszy do Warszawy w 1886 uczyła się śpiewu u E. Rzebiczkowej; w 1886 i 1887 występowała na koncertach w Warsz. Tow. Muzycznym. W 1887 debiutowała w WTR: 18 V w partii Alicji ("Robert Diabeł"), 24 V - Małgorzaty ("Faust") i została przyjęta do zespołu opery; występowała jednak tylko przez pół sez. i w końcu 1887 wyjechała za granicę. Uzupełniała studia wokalne u Manuela Garcii i J. Reszkego (Paryż), G.B. Lampertiego (Mediolan), J. Stockhausena (Frankfurt n. Menem). We wrześniu 1888 śpiewała na koncertach w Warszawie, a w październiku tegoż roku w operze w Kolonii. W 1888-90 i 1891-92 występowała w Deutsches Opern Ensamble w Metropolitan Opera House w Nowym Jorku. Odniosła wielki sukces już na pierwszym występie 28 XI 1888 w partii Urbana ("Hugonoci"). Największe uznanie zyskała w operach R. Wagnera: w partiach Ewy ("Śpiewacy norymberscy"), Elzy ("Lohengrin"), Zyglindy ("Walkiria"), Senty ("Holender tułacz"). Śpiewała także m. in. partie Aidy ("Aida"), Adalgizy ("Norma"), Seliki ("Afrykanka"). Z niem. zespołem opery nowojorskiej występowała także w innych miastach Stanów Zjednoczonych, m. in. w Filadelfii (1889). W październiku i listopadzie 1890 oraz w lutym 1891 występowała gościnnie w Warszawie w WTR i na koncertach. W 1893 odbyła tournee po USA z Bostońską Orkiestrą Symfoniczną; śpiewała m. in. w Bostonie, Cincinnati, Chicago, St. Louis, Buffalo.
Do Europy wróciła w 1893 już jako sławna śpiewaczka. W tym samym roku występowała w operze w Budapeszcie i odniosła ogromny sukces w partii Brunhildy ("Walkiria"). W 1894-1908 występowała na wielu scenach operowych Europy, m.in. w Lipsku, Wrocławiu, Dreźnie, Dusseldorfie, Darmstadt, Frankfurcie n. Menem, Hamburgu, Berlinie, Bayreuth, Monachium, Wiedniu, Paryżu, Brukseli, Amsterdamie, Genewie, Mediolanie, Rzymie, Petersburgu, Sztokholmie, Madrycie. Z nowych partii, które wprowadziła do swego repertuaru, największy rozgłos zyskały: Izolda ("Tristan i Izolda"), Venus ("Tannhauser"), Fryka ("Walkiria"), Gertruda ("Jaś i Małgosia"), Leonora ("Trubadur"), Carmen ("Carmen"), Amelia ("Bal maskowy"), Walentyna ("Hugonoci"). W lutym 1904 śpiewała na koncercie w Filharmonii w Warszawie. W 1908-09 występowała znowu w Metropolitan Opera House w Nowym Jorku. W 1910 śpiewała w T. Constanzi w Rzymie w cyklu przedstawień wagnerowskich, następnie zaś w Madrycie i Berlinie. Od 31 XII 1910 do marca 1911 występowała w T. Wielkim w Warszawie; śpiewała m.in. partie Aidy ("Aida"), Małgorzaty ("Faust"), Santuzzy ("Rycerskość wieśniacza"), Marty ("Niziny"). Występowała również w tym czasie na wielu koncertach. Następnie śpiewała w operach Paryża, Berlina, Rzymu (T. Constanzi, 1912). W sez. 1916/17 występowała gościnnie w operze warsz. i na koncertach w Filharmonii. Wraz z A. Michałowskim i S. Barcewiczem przyczyniła się do otwarcia w 1916 warsz. konserwatorium.
W tym czasie zakończyła karierę scen. i rozpoczęła pracę pedagogiczną. Zamieszkała w Wiedniu, gdzie założyła i prowadziła szkołę śpiewu; wśród jej uczniów byli m.in. S. Kurz, L. Lehmann, J. Culp, R. Anday, J. Kiepura. W Wiedniu występowała także na koncertach. Na krótko przed wybuchem II wojny świat. zamieszkała w Bielsku-Białej. W czasie okupacji niem. przebywała w Warszawie, a od 1945 ponownie w Bielsku-Białej.
Była jedną z najsławniejszych pol. śpiewaczek. Z początku śpiewała zarówno partie sopranowe, jak i mezzosopranowe; światowy rozgłos zdobyła jako sopran koloraturowy. Miała znakomity słuch i technikę wokalną; jej głos, o dużej skali, budził podziw pełnią i siłą. Chwalono także jej grę aktorską. Śpiewała w kilku językach - po polsku, angielsku, francusku, niemiecku, włosku, rosyjsku i węgiersku. Jej partnerami na scenie były największe sławy śpiewacze tych czasów. Sukcesy, jakie odnosiła w operach R. Wagnera, zwłaszcza jej wykonanie partii Brunhildy ("Walkiria"), sprawiły, iż w 1901 została zaproszona przez Cosimę Wagner do odśpiewania tej partii w Bayreuth. Krytycy, zwłaszcza niem., uznali K. za jedną z największych współcześnie przedstawicielek "sztuki wagnerowskiej". Obok partii operowych K. miała w swoim repertuarze także wiele pieśni, m.in. M. Karłowicza, J. Brahmsa. Śpiewała również w oratoriach J.S. Bacha i J. Haydna.
Bibl.: Czempiński: Teatry w Warszawie s. 126; Eisenberg: Biogr. Lex.; J. Kolodin: The Metropolitan Opera, New York 1967; W.H. Seltsam: Metropolitan Opera Annals, New York 1949; EMTA 1885 nr 68, 70, 1886 nr 142, 161, 1887 nr 190, 191, 216, 1888 nr 216, 1890 nr 350, 367, 373, 1891 nr 387, 1892 nr 467, 478, 1894 nr 568, 1898 nr 4, 16, 50, 1899 nr 29, 44; Kur. warsz. 1903 nr 36, 286, 306, 1904 nr 46, 1911 nr 1, 74, 76, 1916 nr 316; Muzyka 1951 nr 12; Ruch muz. 1965 nr 5 (J. Kański); Materiały archiwalne, MTWarszawa.
Ikon.: NN: Portret, rys., repr. Tyg. ilustr. 1930 nr 43; NN: Portret, rys., 1951 - MTWarszawa; E. Probst: Portret (repr.) - MTWarszawa; K. Hukan [?]: Portret, brąz, ok. 1952,płaskorzeźba na grobowcu - Cmentarz Ewangelicki Bielsko-Biała; Fot. pryw. i w rolach - MTWarszawa.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
