Adam Dobosz
DOBOSZ Adam (3 VIII 1885 Żyraków, pow. Dębica - 20 XI 1952 Warszawa), śpiewak, reżyser, dyr. Teatru. Nekrolog w "Teatrze" 1952 nr 22 podał mylnie jego miejsce ur. Żyrardów. Był synem dzierżawcy majątku ziemskiego Władysława D. i Anny z Braunów, mężem śpiewaczki Walerii Markowskiej. Studiował przez dwa lata prawo. Śpiewu uczył się w konserwatorium w Krakowie u M. Horbowskiego. Brał udział w popisach uczniów Pol. Szkoły Operowej J. Marso na scenie T. Miejskiego w Krakowie: 29 V 1908 śpiewał partie Turiddu ("Rycerskość wieśniacza") i Beppa ("Pajace"), a 29 I 1909 partię Jontka ("Halka"). Debiutował 25 VI 1909 w T. Miejskim we Lwowie (w partii Jontka); został zaangażowany i występował tam do 1914. Wraz z zespołem opery lwow. co roku wyjeżdżał w lecie na występy do Krakowa. 17 VIII 1913 poślubił znaną później śpiewaczkę operetkową Walerię Markowską. W 1914 został zaangażowany do T. Wielkiego w Warszawie i występował tu do wybuchu II wojny światowej. Był czołowym wykonawcą tenorowych partii liryczno-dram. w ówczesnym repertuarze; śpiewał też niekiedy w operetkach. Wyspecjalizował się w rzadko wówczas uprawianym repertuarze oratoryjnym i w pieśniarstwie. Od 1 I 1916 do 8 VI tego roku, w okresie kryzysu kierownictwa T. Wielkiego, należał do zarządu sprawującego dyrekcję i reżyserię teatru. 2 VI 1934 obchodził na scenie T. Wielkiego jubileusz dwudziestopięciolecia pracy artyst. śpiewając partię Oktawia w premierze "Giuditty". W 1934 był (obok Z. Mossoczego) współdyr. Opery Warszawskiej. Gościnnie występował m.in. we Lwowie (3-6 XII 1925), Krakowie (21 VII-17 VIII 1925 z zespołem Opery Warsz.; sam: 12-17 XII 1934, styczeń-marzec 1935, marzec-wrzesień 1936, listopad 1938, luty 1939) i w Gdańsku w programach składanych (1923, 1925). W 1937 i 1938 występował także dorywczo w T. Wielkim we Lwowie. Okupację hitlerowską spędził w Warszawie, gdzie w 1941-44 występował w jawnym T. Miasta Warszawy (śpiewał w operetkach). Po II wojnie świat. został zaangażowany do Opery Śląskiej w Bytomiu. Śpiewał tam partie charakterystyczne (Pan Damazy - "Straszny dwór") i reżyserował kilka oper, m.in. "Halkę" (14 VI 1945), a w sez. 1945/46, 1946/47 m.in. "Straszny dwór", "Madame Butterfly". W 1945-52 był prof. śpiewu solowego w PWSM w Katowicach. Przeniósł się jednak do Warszawy, gdzie od 1950 był profesorem i dziekanem wydziału wokalnego PWSM. Należał do najwybitniejszych i najbardziej lubianych pol. śpiewaków operowych z 1914-39. Wrodzony wdzięk, duża kultura muz. i aktorska oraz dobre warunki zewnętrzne zapewniały mu sukcesy w operze, operetce i na estradzie koncertowej. Obdarzony pięknym głosem tenorowym i wybitną muzykalnością, posiadał słuch absolutny. Był przede wszystkim znakomitym interpretatorem partii lirycznych, ale moc i barwa głosu pozwalały mu też z powodzeniem śpiewać partie bohaterskie (szczególnie w okresie 1915-18). Jego ogromny repertuar liczył ponad sto partii; ważniejsze z nich: Jontek ("Halka"), Stefan ("Straszny dwór"), Kazimierz ("Hrabina"), Faust ("Faust"), Janek ("Sprzedana narzeczona"), Cavaradossi ("Tosca"), Pinkerton ("Madame Butterfly"), Alfred ("Traviata"), Rudolf ("Cyganeria"), de Grieux ("Manon"), Eros ("Eros i Psyche"), Minstrel ("Konrad Wallenrod"), Pasterz ("Król Roger"), Almaviva ("Cyrulik sewilski"), Leński ("Eugeniusz Oniegin"), Książę ("Rigoletto"), Raul ("Hugonoci"), Don Jose ("Carmen"), Eleazar ("Żydówka"), Canio ("Pajace"). Śpiewał też partie operetkowe, m.in. Księcia ("Noc w Wenecji"), Orfeusza ("Orfeusz w piekle"). Występował w filmach polskich. Był członkiem zasłużonym ZASP.
Bibl.: Almanach, Lwów 1911 (il.); Czempiński: Teatry w Warszawie s. 110, 119, 121, 122,255 (il.); Filler: Operetka; Jewsiewicki: Materiały: Korolewicz-Waydowa (il.); Łoza: Czy wiesz I; SMP; Kur. warsz. 1918 nr 326, 1919 nr 312, 1920 nr 149, 1925 nr 95, 1926 nr 156. 1934 nr 149, 1938 nr 259; Pam. teatr. 1963 z. 1-4 (A. Wysiński s. 186, 187); Teatr 1952 nr 22; Afisze, IS PAN; Straus: Repertuar 1914-15, 1915-16.
Ikon.: Fot. pryw. i w rolach - MTWarszawa, zb. S. Dąbrowskiego.
Film.: 1937 - Książątko; 1938 - Szczęśliwa trzynastka. Nagrania: Piosenki - MTWarszawa; Arie z oper (Rigoletto, Eugeniusz Oniegin, Straszny dwór, Chopin) - Red. Muz. PR.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
