Balet w 5 obrazach. Libretto: Jan Rey wg legendy warszawskiej; muzyka: Jan Adam Maklakiewicz; choreografia: Jerzy Kapliński; scenografia: Andrzej Stopka.
Prapremiera: Bytom 12 V 1951, Opera Śląska.
Osoby: Złota Kaczka - Olga Sawicka; Lutek, czeladnik szewski - Bolesław Bolewicz; Zosia, jego narzeczona - Leokadia Zienko; Antykwariusz - Andrzej Śnieżyński; matka Lutka - Maria Mikuszewska; czeladnicy szewscy, służące, przekupki, kwiaciarki, panie, latarnik, Srebrne Kaczki, żebracy, goście, lokaje, Pierrot, Kolombina, Arlekin, wieśniacy i wieśniaczki.
Obraz 1. Rynek Ordynacki w Warszawie. W przedwieczornej godzinie panuje tu ożywiony ruch. Do studni przychodzą służące po wodę. Jedna z nich, Zosia, pokazuje swym towarzyszkom własnoręcznie uszyty fartuch szewski - prezent dla jej chłopca, Lutka. Nadchodzi solenizant Lutek w gronie przyjaciół (mazur szewski); wszyscy składają mu życzenia, a Zosia wręcza upominek (taniec Zosi i Lutka). Zabawę przerywa zjawienie się chlebodawczyń, zaniepokojonych długą nieobecnością służących. Lutek staje w obronie Zosi, lecz panie zapędzają wszystkie dziewczęta do domu. Chłopcy odchodzą także, Lutek zostaje sam. Uwagę jego przyciąga oświetlona wystawa antykwariatu, gdzie leży książka: "Legenda o Złotej Kaczce". Lutek liczy swe oszczędności; w oknie pojawia się Złota Kaczka w ludzkiej postaci i błagalnie wyciąga do niego ręce. Po chwili zjawa znika. Ze sklepu wychodzi Antykwariusz, który zaprasza chłopca. Lutek opuszcza sklep, przyciskając już do piersi upragnioną książkę. Siadłszy na ławce, zagłębia się w czytaniu. Po chwili znów staje przed nim Złota Kaczka, bohaterka czytanej legendy (taniec Kaczki). Lutek bezwolnie idzie za nią, nie widząc reakcji złośliwego Antykwariusza, ucieszonego z nowej zdobyczy.
Obraz 2. W podziemnej grocie pływa po jeziorku Złota Kaczka. Po schodach schodzi Lutek z książką w ręku. Złota Kaczka znika, a przed szewczykiem staje piękna dziewczyna. Otoczona rojem Srebrnych Kaczek, wabi Lutka (taniec Złotej Kaczki i walc Srebrnych Kaczek, adagio Lutka i Złotej Kaczki). Tańcząc, wyciąga ze skrzydeł swych towarzyszek po jednym srebrnym piórku i napełnia nimi worek. W dali ukazuje się zamek. Wszystkie te bogactwa staną się własnością Lutka, jeżeli nie da nikomu ani grosza z ofiarowanej kiesy. Lutek uświadamia sobie, jak trudny jest ten warunek, bo oto nagle otaczają go żebracy, prosząc o jałmużnę (taniec żebraków). Olśniony wizją bogactwa i urodą Złotej Kaczki, odpycha żebraków i ucieka, pozostawiając w grocie swą książkę.
Obraz 3. W pałacu Lutka. Złota Kaczka dotrzymała obietnicy, i oto Lutek wydaje bal w swym bogatym pałacu. Schodzą się goście (polonez). Jest wśród nich Antykwariusz ze Złotą Kaczką, która przybrała postać Kasi, jego córki. Lutek nadskakuje bogatej i pięknej dziewczynie. Odbywają się występy (scena baletowa: Pierrot, Kolombina, Arlekin), goście tańczą kadryla i galopa. Gdy Lutek z dumą pokazuje swój pałac, ktoś znajduje w skrzyni szewski fartuch i kopyto. Obrażony kpinami gości, Lutek rozpędza wszystkich. Po namyśle zawija kopyto w fartuch i opuszcza pałac. Na salę wpada służba, przedrzeźnia "pańskiego" poloneza, tańczy dziarskiego krakowiaka.
Obraz 4. Wieś w okolicy Łowicza. W rodzinnej wsi Lutka zbierają się na placu przed gospodą wracający z pola wieśniacy, urozmaicają sobie przedwieczorną chwilę muzyką i tańcem (oberek chłopski, polka, kujawiak, walczyk starych, chodzony). Przechodzą też dziewczęta z maikiem. Wtem zjawia się Lutek w bogatym stroju; nie poznaje go nikt, nawet matka. Dopiero szewski fartuch wyjaśnia sytuację i wszyscy radośnie witają chłopca. Lutek tańczy z matką, naprawia jej trzewik, a potem trzewiki innym dziewczętom. Nagle w tłumie ukazuje się nieznajomy żebrak - to Antykwariusz. Ku oburzeniu ludzi Lutek odmawia mu jałmużny i ucieka.
Obraz 5. Na Rynku Ordynackim przyjaciele Lutka bawią się wesoło, tylko smutna Zosia wciąż czeka na ukochanego. Wchodzi wystrojony Lutek. Otaczają go zdumieni chłopcy, prosząc o kilka monet, dziewczęta chcą, by kupił im kwiaty. Lutek wszystkim odmawia. Oburzona skąpstwem Lutka młodzież odwraca się od niego. Wtem z tłumu wysuwa się stara żebraczka i nagle Lutek, przerażony swym odosobnieniem, decyduje się oddać jej cały trzos monet. Żebraczka zrzuca łachmany i przed szewczykiem staje zagniewana Złota Kaczka (taniec Złotej Kaczki). Wygrażając mu, znika. Za ostatnie grosze Lutek kupuje dla wszystkich kwiaty. Rynek znów jest pełen radości, śmiechu i tańca.
Libretto baletu opracowane zostało przez zaprzyjaźnionego z kompozytorem czeskiego teoretyka i historyka baletu, Jana Reya (Reimosera), na podstawie spisanej przez Or-Ota w "Legendach warszawskich" baśni o złotej kaczce, mieszkającej w podziemiach pałacu Ostrogskich na Tamce. Przewodnią myślą legendy i osnutego na niej baletu jest wzgarda dla bogactw i egoizmu, pochwała miłości i braterstwa. Legenda nie zawiera jednak wyraźnego wątku dramatycznego, toteż i balet jest raczej suitą opisową. Prosta i przystępna muzyka zbudowana jest według tradycyjnego schematu "numerowego", a tańce są ozdobnikami akcji. W muzyce dominuje melodia o szeroko rozbudowanej frazie i żywej rytmice tanecznej, zaczerpniętej z miejskiego folkloru oraz z ujętych parodystycznie mieszczańskich form tanecznych. Postacie mają swoje motywy przewodnie, a główny temat Złotej Kaczki to parafraza znanej kołysanki ludowej - "U kaczuszki złote nóżki..." Druga premiera "Złotej Kaczki" odbyła się 28 IV 1982 w Operetce Warszawskiej, chor. H. Rutkowski, sc. J. Napiórkowski, w obs. M. Rostkowska (Złota Kaczka), M. Szymański (Lutek) i J. Wycech (Zosia).
Balet "Złota Kaczka" wystawiony był również w Czechosłowacji, w Teatrze im. Oldricha Stibora w Ołomuńcu 3 IV 1966, chor. J. Skoda, sc. J. Adamićek, w obs. J. Slezingrova (Złota Kaczka), L. Kotzian (Lutek) i J. Skoda (Antykwariusz).
Źródło: Przewodnik Baletowy Irena Turska, PWM 1997
Ukryj streszczenie