Opera-balet w 4 aktach. Libretto (wg bajki H. Ch. Andersena) i muzyka: Witold Maliszewski; choreografia: Feliks Parnell; reżyseria: Adolf Popławski; scenografia: Józef Wodyński.
Prapremiera: Warszawa 28 IV 1928, Teatr Wielki.
Osoby: Jurata, królowa mórz - Maria Bojar-Przemieniecka (sopran dramatyczny); Biruta, syrena, jej córka - Maryla Karwowska (sopran) i Janina Kaniewska (taniec); Królewicz, władca Wysp Błękitnych - Adam Dobosz (tenor); Księżniczka, władczyni Wysp Jasnych - Helena Jaroszówna; Piastunka Biruty; ministrowie Królewicza, Hetka i Pętelka; Herold, syreny, nimfy, polipy, ośmiornice, dworzanie; soliści w partiach tanecznych: Nina Pawliszczewa, Janina Leitzkówna, Barbara Karczmarewicz, Feliks Parnell oraz zespół baletowy.
Akt I. Dno morza. Wśród tańczących syren i morskich potworów królowa Jurata udziela błogosławieństwa córce Biru cie, która właśnie osiągnęła pełnoletność. Nagle na dno morza opada rozbity okręt, a na nim piękny Królewicz. Potwory rzucają się na mieszkańca ziemi, ośmielającego się wtargnąć do podwodnego królestwa, lecz Biruta, oczarowana pięknym młodzieńcem, śpieszy mu na pomoc. Jurata przeklina córkę. Pozwala jej odejść na ziemię z Królewiczem, pod warunkiem jednak, że głos Biruty pozostanie w podwodnym świecie; odzyska go dopiero wówczas, gdy tu powróci.
Akt II. Taras przed nadmorskim pałacem Królewicza. Biruta czuwa nad uśpionym Królewiczem, z głębi morza wabi ją chór syren. Nie mogąc wyśpiewać swej miłości, Biruta wypowiada ją tańcem. Niestety, Królewicz wyznaje jej, że jest zaręczony z władczynią sąsiednich wysp i że od tego małżeństwa zależy spokój jego państwa. Miłość do Biruty zdaje się jednak zwyciężać, Królewicz decyduje się na ucieczkę z ukochaną. Tymczasem na dworze królewskim trwa żałoba po zaginionym młodym władcy. Gdy więc dworzanie spotykają uciekającą parę, nie poznają w pierwszej chwili Królewicza. Dopiero ministrowie Hetka i Pętelka zrywają płaszcz z młodzieńca i wtedy wszyscy radośnie witają ocalonego władcę. Do brzegu przybija właśnie statek wiozący Księżniczkę Jasnych Wysp; ministrowie prowadzą do niej Królewicza. Chłodna, dumna Księżniczka nie kocha narzeczonego, pragnie jedynie zawrzeć związek służący jej własnym interesom. Dworzanie składają hołd młodej parze.
Akt III. Przystrojony odświętnie pokład statku. Na pokładzie tańczą marynarze. Pogrążony w smutnych rozmyślaniach Królewicz stanowczo odprawia ministrów, nakłaniających go do przyśpieszenia ślubu z Księżniczką. Ona zaś wyraża przypuszczenie, że Królewicz odprawi wreszcie tę dziwną niemą istotę, znajdującą się w jego domu. W głębi morza pojawiają się syreny. Piastunka Biruty daje Królewiczowi sztylet, by zabił narzeczoną. Syreny znikają. Odbywa się ceremonia zaślubin (wielki walc, krakowiak, mazurek). I znów ukazuje się syrena Biruta, a gdy Królewicz biegnie do niej, znika w falach morza. Młodzieniec zadaje sobie cios sztyletem; syreny unoszą go w głąb morza.
Akt IV, Dno morza. U stóp królowej Juraty klęczy zrozpaczona Biruta, wciąż jeszcze pełna nadziei, że mimo wszystko ukochany wróci do niej. I oto syreny wnoszą martwego Królewicza. Na prośbę Biruty piastunka przywraca mu życie zaklęciem ,,w imię miłości". Biruta i Królewicz ślubują sobie wieczną miłość, wokół nich tańczą syreny i morskie potwory.
W fantastycznej operze-balecie "Syrena" baśń Andersena została "spolszczona" przez zlokalizowanie akcji na Bałtyku, nadanie postaciom słowiańskich imion i wprowadzenie polskich tańców. Utwór ten odznacza się przewagą elementów choreograficznych spełniających funkcję opisową, podczas gdy sceny wokalne podkreślają raczej napięcie dramatyczne. Główna postać Biruty odtwarzana jest przez dwie osoby - śpiewaczkę i tancerkę: z chwilą gdy syrena pozbawiona zostaje głosu, rolę jej przejmuje tancerka. Mimo jasności formy i ciągłości akcji dramatycznej mnogość scen tanecznych, często nie związanych bezpośrednio z akcją, zbliża ten utwór do formy wielkiego divertissement.
Opera-balet Maliszewskiego wystawiona była ponadto: Morawska Ostrawa, 25 I 1935, chor. J. Hausler, sc. V. Kristin, Poznań dwukrotnie: 8 X 1938, Teatr Wielki, chor. M. Statkiewicz, sc. Z. Szpingier, w obs. H. Dudicz-Latoszewska (Jurata), S. Bestani i Z. Grabowska (Syrena), J. Woliński (Królewicz), 19 VIII 1962, Opera im. S. Moniuszki, chor. E. Papliński, sc. S. Jarocki, w obs. J. Rozalówna, B. Karłowska i I. Cieślikówna, M. Kouba; przedstawienie to pokazane było podczas występów w Jugosławii X 1962.
Pierwszy balet "Syrena" wystawił w Warszawie, nawiązując do jej herbu, włoski baletmistrz R. Grassi 1 X 1892 w Teatrze Wielkim, z udz. Z. Ostrowskiej (Syrena) i M. Kuleszy (Aniello).
Źródło: Przewodnik Baletowy Irena Turska, PWM 1997
Ukryj streszczenie