Balet-feeria w 3 aktach, 5 obrazach, z prologiem i apoteozą. Libretto: Iwan Wsiewołożski i Marius Petipa wg bajki Ch. Perraulta; muzyka Piotr Czajkowski; choreografia: Marius Petipa; scenografia: Heinrich Levogt, Iwan Andriejew, Konstantin Iwanow, Matwiej Szyszkow i Michaił Boczarow (dekoracje), Iwan Wsiewołożski (kostiumy - Stanisław Jarocki).
Prapremiera: Petersburg 3 I 1890, Teatr Maryjski.
Premiera polska: Poznań 29 XII 1956, Opera im. S. Moniuszki.
Osoby: Księżniczka Aurora - Carlotta Brianza (Barbara Karczmarewicz); Książę Desire - Paweł Gerdt (Bohusław Stanczak); Wróżka Bzu - Maria Petipa (Juta Majewska); zła wróżka Carabosse - Enrico Cecchetti (Stella Pokrzywińska); król Florestan XXIV i królowa, rodzice Aurory; Galifron, opiekun księcia Desire; Catalabutte, mistrz ceremonii; czterej książęta, pretendenci do ręki Aurory; pięć dobrych wróżek; cztery Wróżki Drogich Kamieni; damy i kawalerowie dworscy, dworki Aurory, piastunki Aurory, paziowie, postacie z bajek, karły, bóg Apollo, wieśniacy i wieśniaczki.
Prolog. Chrzciny księżniczki Aurory. Do wspaniałej sali w pałacu króla Florestana wkracza orszak dam i kawalerów. Fanfary oznajmiają przybycie królewskiej pary, za którą idą piastunki, niosąc kołyskę ze śpiącym niemowlęciem. Z okazji chrzcin królewskiej córeczki dobre wróżki: Candide, Fleur de Farine, Violante i Miettes de Pain, przynoszą dary. Przewodzi im opiekująca się Aurorą Wróżka Bzu (walc, sześć wariacji wróżek i koda). Dzięki tym darom księżniczka będzie piękna, mądra, dobra i szczęśliwa. Lecz w chwili,gdy Wróżka Bzu zbliża się do kołyski, zjawia się zła wróżka Carabosse, zagniewana, że nie zaproszono jej na tę uroczystość. Przerażony mistrz ceremonii Catalabutte błaga ją o przebaczenie, lecz Carabosse ze złowieszczym chichotem dorzuca swój podarunek: zaklęcie, mocą którego Aurora ukłuje się w palec i uśnie na wieki. Ale Wróżka Bzu nie złożyła jeszcze swego daru, pochyla się więc nad kołyską, zapewniając, że z tego snu zbudzi księżniczkę Aurorę pocałunkiem piękny książę. Zagniewana Carabosse opuszcza pałac.
Akt I. Obraz 1. Park przy pałacu króla Florestana. Minęło 20 lat i oto dziś Aurora obchodzi urodziny. Młodzież wiejska przystraja park (walc z girlandami). Nadzorujący przygotowania Catalabutte pilnie strzeże, by nikt nie miał przy sobie żadnego ostrego przedmiotu; dziewczęta, przy których znaleziono szpilki, każe wtrącić do więzienia. Na tarasie ukazują się król i królowa, towarzyszą im czterej młodzi książęta, pretendenci do ręki Aurory: Charmant, Avenant, Fleur de Pois i Fortune; przyglądają się tańczącym wieśniakom (walc). Widząc zapłakane dziewczęta, młodzieńcy wstawiają się za nimi; król przebacza winowajczyniom, nie chcąc, by czyjeś łzy zakłóciły szczęście w tym radosnym dniu. Po chwili nadchodzi Aurora w orszaku dworek. Książęta ją witają (grand pas d'action: adagio Aurory kolejno z czterema kawalerami, allegro dworek, wariacje Aurory i koda). Księżniczka obojętnie przyjmuje hołdy zalotników, nie myśli jeszcze o małżeństwie. Nagle w tłumie pojawia się staruszka z wrzecionem w ręku. Aurora, zaciekawiona nie znanym przedmiotem, bierze do ręki wrzeciono, rani się w palec i osuwa na ziemię. Staruszka zrzuca płaszcz; to Carabosse, święcąca swój złowrogi triumf. Czterej zalotnicy dobywają szpad, atakują złą wróżkę, która znika w chmurze dymu i ognia. Zasypia cały dwór. Na tle fontanny ukazuje się Wróżka Bzu, dobra opiekunka Aurory.
Akt II. Obraz 2. Polowanie księcia Desire. Na leśną polankę nad rzeką schodzą się damy i kawalerowie w myśliwskich strojach. By zabawić młodego księcia, towarzystwo rozpoczyna tańce (taniec księżniczek, baroness, hrabianek i farandola markiz). Daremnie młode damy starają się przypodobać księciu. Gdy towarzystwo udaje się znów na polowanie, książę pozostaje ze swym opiekunem Galifronem, który wkrótce zasypia. Rzeką płynie wspaniała łódź, wioząca Wróżkę Bzu. Na jej znak w głębi skały ukazuje się wizja śpiącej Aurory. Zachwycony książę prosi Wróżkę, by zaprowadziła go do uśpionej królewny.
Obraz 3. Panorama. Książę i Wróżka płyną łodzią; przed ich oczami przesuwają się cudowne widoki. Krajobraz staje się coraz dzikszy, zapada noc, w blasku księżyca lśni tajemniczy zamek. Pod dotknięciem czarodziejskiej różdżki brama zamkowa otwiera się; wszystko zasnuwa się mgłą.
Obraz 4. Zamek śpiącej królewny. Opadająca mgła odsłania komnatę. Na łożu pod baldachimem śpi od stu lat księżniczka Aurora, a dokoła cały dwór. Wszystko zasnute jest kurzem i pajęczyną. Wróżka Bzu wprowadza księcia Desire, i oto spełnia się jej wróżba: książę składa pocałunek na czole Aurory. Zły czar pryska. Księżniczka budzi się, cały dwór powraca do życia w potokach jasnego światła. Książę prosi Florestana o rękę córki. Król łączy dłonie młodej pary.
Akt III. Obraz 5. Wesele Aurory i księcia Desire. Plac przed pałacem w Wersalu. Przy dźwiękach uroczystego marsza wkracza weselny orszak. Rozpoczyna się wielkie divertissement, uświetniające ślubną uroczystość.
1. Pas de quatre: kolejne wariacje czterech Wróżek: Złota, Srebra, Szafirów i Brylantów, oraz koda;
2. Pas de deux Kota w Butach i Białej Kotki;
3. Pas de quatre: wariacje Kopciuszka i Księcia Fortune, adagio i wariacje Błękitnego Ptaka i zaklętej w ptaka księżniczki Floriny;
4. Taniec-pantomima Czerwonego Kapturka i Wilka;
5. Pas Berrichon: taniec Tomcia Palucha i jego braci;
6. Grand pas de deux Aurory i księcia: adagio, wariacja Aurory, wariacja księcia, koda;
7. Ogólny mazurek.
Apoteoza. Ukazuje się bóg Apollo w stroju króla Ludwika XIV, otoczony dobrymi wróżkami.
Temat "Śpiącej Królewny" zaczerpnięty jest ze znanej bajki Ch. Perraulta, z której wykorzystano tylko część pierwszą, od chrzcin do wesela Aurory, pomijając dalsze jej losy, krótką zaś wzmiankę o przyczynie stuletniego snu rozbudowano do rozmiarów całego aktu, posiadającego zresztą najsilniejsze napięcie dramatyczne. Postać Wróżki Bzu pochodzi z innej bajki Perraulta i spełnia w balecie funkcję spiritus movens całej akcji. Autorzy libretta wzorowali się przy tym na pierwszej baletowej wersji tej bajki. Była to wystawiona 27 IV 1829 w Operze Paryskiej pantomima-feeria-balet "La Belle au bois dormant" libr. E. Scribe, muz. F.-L. Herold, chor. J. Aumer. W przeciwieństwie jednak do autorów i realizatorów tamtego widowiska o charakterze farsy, Wsiewołożski i Petipa stworzyli uroczą baśń poetycką o szeroko rozbudowanej fantastyce. Muzyka, napisana ściśle według wskazówek i planu choreograficznego Petipy, ilustruje dokładnie przebieg akcji. Wykorzystując doświadczenia nabyte przy pracy nad "Jeziorem łabędzim", Czajkowski napisał "Śpiącą Królewnę" z doskonałą znajomością praw teatru baletowego i zgodnie z ówczesną jego konwencją. "Śpiąca Królewna" zajmuje trwałe miejsce w światowym repertuarze klasycznym. Powodzenie jej ugruntowały przede wszystkim walory choreograficzne, dające wiele okazji do popisów solowych w zręcznie skonstruowanych wariacjach i pas de deux, toteż oryginalna wersja Petipy respektowana jest na ogół w całości. Na Zachodzie spopularyzował ją N. Siergiejew, przygotowując "Śpiącą Królewnę" dla dwóch znanych zespołów: Baletów Rosyjskich Diagilewa (wspólnie z B.Niżyńską), sc. L. Bakst, opr. muz. do III aktu I. Strawiński, Londyn 2 XI 1921, Alhambra Theatre, w obs. O. Spiesiwcewa (Aurora) i P. Władimirow (Książę) Vic-Wells Ballet, sc. Nadia Benois, Londyn 2 II 1939, w obs. M. Fonteyn i R. Helpmann.
Szczególny renesans powodzenia "Śpiącej Królewny" przypada na lata 1960-te naszego stulecia. Najważniejsze premiery: Paryż 27 X 1960, Theatre des Champs-Elysees, Grand Ballet du marquis de Cuevas, chor. R. Helpmann i B. Niżyńską (częściowo wg Petipy), sc. R. de Larrain, w obs. R. Hightower i N. Połażenko Leningradzką wersję K. Siergiejewa, sc. S. Wirsaladze, przedstawił nam Balet Teatru im. Kirowa we wrześniu 1962 z I. Kołpakową i J. Solowjowem Moskwa 27 XII 1963, Teatr Wielki, chor. J. Grigorowicz (nowa wersja wg Petipy), sc. S. Wirsaladze, w obs. M. Plisiecka i N. Fadiejeczew; wznowienie 31 V 1973, w obs. J. Maksimowa i W. Wasiljew.
Drugim - obok Siergiejewa - popularyzatorem "Śpiącej Królewny" stał się R. Nuriejew, który wystawił ją wg Petipy w Mediolanie 1966, Teatro alla Scala, sc. N. Georgiadis, w obs. C. Fracci i R. Nuriejew; w Toronto z National Ballet of Canada 1 IX 1972, w obs. V. Tenant i R. Nuriejew; z London Festival Ballet 16 IV 1975, w obs. E. Evdokimova i R. Nuriejew; w Operze Wiedeńskiej 15 X 1980, w obs. G. Cech i R. Nuriejew.
Inne realizacje "Śpiącej Królewny": Londyn 24 VIII 1967, Royal Festival Hall, Festival Ballet, chor. B. Stcvenson wg Petipy, sc. N. McDowell, w obs. N. Pontois i J. Gilpin Berlin 7 X 1967, Stadtische Oper, chor. K. MacMillan wg Petipy, sc. B. Kay, w obs. L. Seymour i R. Holtz; wersję tę powtórzył MacMillan, sc. P. Farmer, z Royal Ballet w Londynie 15 III 1973, w obs. A. Sibley i A. Dowell Amsterdam 28 II 1968, Het Nationale Ballet, chor. C. Drzewiecki, sc. K. Pankiewicz Dusseldorf 26 I 1974, Opera, chor. E. Walter, sc. H. Wendel, w obs. M. Janotta i P. Breuer Sztokholm 9 III 1974, Kungliga Svenska Baletten , chor. U. Gadd, sc. J. Voigt, w obs. M. Lang i N.-A. Haggeborn Hawana 15 V 1974, Ballet Nacional de Cuba, chor. A. Alonso, sc. S. Fernandez, w obs. J. Mendez i J. Esquivel; wersję tę powtórzyła A. Alonso, sc. J. Varona, w Operze Paryskiej 31 XII 1974, w obs. N. Pontois i C. Atanassoff Budapeszt 22 X 1975, Opera, chor. trąd. P. Gusiew, dek. S. Dmitriewa, kost. T. Mark, w obs. L. Partay i I. Dozsa chor. trąd. M. Skeaping, sc. O. Messel, Nowy Jork 15 VI 1976, American Ballet Theatre, w obs. N. Makarowa i M. Barysznikow.
W Polsce "Śpiącą Królewnę" wystawiła również Opera Śląska w Bytomiu 11 XI 1967, chor. Z. Korycki wg Petipy, sc. T. Gryglewski, w obs. I. Wakowska i E. Jakubiak.
Istniała też skrócona do jednego aktu wersja "Śpiącej Królewny", znana pod tytułem "Wesele Aurory" ("Le Mariage d'Aurore") do muzyki III aktu, Paryż 18 V 1922, Opera, Balety Rosyjskie Diagilewa, chor. N. Siergiejew i B. Niżyńska, sc. N. Gonczarowa, w obs. W. Triefiłowa i P. Władimirow. Inną skróconą wersję, urozmaiconą tańcami z "Dziadka do orzechów", wystawił jako "Divertissement" S. Lifar 12 V 1948 w Operze Paryskiej z Y. Chauvire w roli Aurory.
"Śpiąca Królewna" stała się też źródłem inspiracji dla M. Bejarta, który, pragnąc uczcić M. Petipe, wybrał z tego baletu cztery krótkie tematy choreograficzne i zestawiając je dowolnie, stworzył nowe "sekwencje seryjne", wchodzące w skład krótkiego baletu pt. "Bez kwiatków i wianuszków..." (Ni fleurs, ni couronnes..."), wystawione przez Ballet du XXe siecle 5 II 1967 w Grenoble na otwarcie Domu Kultury; jako soliści wystąpili M.-C. Carrie i P. Bortoluzzi.
Źródło: Przewodnik Baletowy Irena Turska, PWM 1997
Ukryj streszczenie