Balet w 1 akcie. Muzyka: Aleksandr Borodin, scena z II aktu opery "Kniaź Igor"; choreografia: Michaił Fokin (Piotr Zajlich); scenografia: Nikołaj Roerich.
Prapremiera: Paryż 18 V 1909, Theatre du Chatelet, Balety Rosyjskie Diagilewa.
Premiera polska: Warszawa 15 XI 1922, Teatr Wielki.
Osoby: Wódz tatarskich wojowników - Adolf Bolm (Piotr Zajlich); młoda Kobieta, ulubienica wodza - Sofia Fiodorowa (Halina Szmolcówna); kobieta - Jelena Smirnowa (Irena Szymańska); wojownicy tatarscy, młodzi chłopcy, kobiety, niewolnice perskie. Rzecz dzieje się w obozie Tatarów połowieckich.
Wstaje świt. Koło namiotów drzemią przy dogasających ogniskach wojownicy i kobiety, nad obozem czuwa samotny strażnik. Ocknąwszy się ze snu, jedna z kobiet budzi swe towarzyszki i żołnierzy; w pierwszych promieniach słońca w obozie panuje codzienna krzątanina. Nagle rozbrzmiewa tęskny, zawodzący śpiew. Kobiety zaczynają tańczyć. Ich spokojne, leniwe ruchy stają się stopniowo żywsze, lecz po chwili tancerki wracają do namiotów i układają się na ziemi. Wpada teraz wódz plemienia; jego dziki taniec porywa innych wojowników, żądnych działania i walki. Żywiołowo tańcząc, celują z łuków do niewidzialnego wroga. Znów wchodzą kobiety, kuszą mężczyzn zmysłowym tańcem z szalami. Wśród nich tańczy młoda kobieta, ulubienica wodza. Wojownicy odpowiadają na to wyzwanie dzikimi skokami, upojeni swą siłą, unoszą kobiety w ramionach i znikają w namiotach. Na środek wyskakuje teraz czterech młodych chłopców; oni również wyrażają radość w tańcu i popisują się skokami. Gdy zdyszani padają na ziemię, zbliżają się młode niewolnice perskie, tańczą łagodny, spokojny taniec. Chłopcy zrywają się, młodzieńcza werwa pobudza ich znowu do szaleńczych skoków. Wszyscy zwracają się teraz w stronę wodza, którego taniec cechuje niepohamowana żywiołowość. Już po chwili otaczają go wojownicy, taniec staje się coraz szybszy i bardziej zapamiętały, mężczyźni tańczą aż do zupełnego wyczerpania. Raz jeszcze krążą wokół nich kobiety, a gdy znikają w namiotach, wojownicy, gnani potężną siłą, ruszają jakby do ataku ku przodowi sceny.
Balet "Tańce połowieckie" nie ma związku treściowego z akcją opery "Kniaź Igor", gdzie popisy wojowników, kobiet i niewolnic urozmaicają ucztę, wydaną przez chana tatarskiego dla wziętych do niewoli kniaziów ruskich, Igora i jego syna Władimira. W obrazie tym występuje na scenie chór i solista, w balecie partie wokalne wykonywane są za sceną. Wybór tej muzyki narzucił jednak Fokinowi konieczność zachowania tatarskiego charakteru i dzikiego, barbarzyńskiego nastroju baletu. Muzykę potraktował jako samodzielny utwór symfoniczny, balet zaś jako suitę taneczną bez wątku anegdotycznego. Bogata kolorystyka i żywiołowy rozmach muzyki stały się więc punktem wyjścia tanecznych obrazów, opartych, podobnie jak muzyka, na swobodnym przetworzeniu folkloru orientalnego.
"Tańce połowieckie" zajmują ważne miejsce w historii baletu jako pierwszy spektakl, w którym dominuje męski taniec zespołowy. Corps de ballet jest tu traktowany jako jednostka działająca, a nie jako tradycyjne bierne tło popisów solowych. Wyeksponowanie tańca męskiego przyczyniło się do pełnej rehabilitacji tancerza, skazanego w tradycyjnym balecie klasycznym na drugorzędną rolę partnerowania solistce. Realizując tę nową koncepcję, Fokin posłużył się bardzo prostymi i oszczędnymi środkami wyrazu (głównie różnymi rodzajami skoków i biegu), toteż najważniejszym czynnikiem decydującym o sukcesie "Tańców połowieckich" jest doskonała interpretacja. Niewiele wznowień w innej obsadzie czy też nowych wersji dorównywało oryginałowi. Spośród następców A. Bolma jedynie L. Wójcikowski zyskał wielkie uznanie jako Wódz Połowców.
"Tańce połowieckie" wg Fokina wystawiły: Opera Paryska 22 VI 1949 z A. Kałużnym w roli Wodza London's Festival Ballet w 1956 z W. Brunnerem.
W 1971 I. Mojsiejew opracował własny układ "Tańców połowieckich" dla Państwowego Zespołu Tańca Ludowego ZSRR, który miał je w programie swych występów w Polsce XI 1982.
W Polsce odbyły się jeszcze cztery premiery "Tańców połowieckich": dwie w Teatrze Wielkim w Poznaniu: 15 III 1925, chor. M. Statkiewicz 21 V 1949, chor., sc. i wykonawca roli Wodza - J. Kapliński, oraz B. Bittnerówna w roli jego ulubienicy. Trzecia premiera miała miejsce 30 XII 1962 w Łodzi w wykonaniu zespołu Opery Łódzkiej na scenie Teatru im. Jaracza, chor. F. Parnell, sc. S. Jarocki, w obs. F. Parnell (Chan) i M. Łapińska (Księżniczka perska). Czwartą przygotował Teatr Muzyczny w Szczecinie 30 IV 1981, chor. Z. Kiliński, sc. B. Wolniewicz, w obs. H. Walentynowicz i I. Mazur.
Innym baletem do muzyki A. Borodina są "Bogatyri". Wyjątki z II i III "Symfonii" oraz "Nokturn" z "Kwartetu smyczkowego" towarzyszyły trzem obrazom, osnutym na opowieści o legendarnych, słynących z odwagi i siły rycerzach kniazia Władimira Monomacha, zwanych "bogatyri". Balet opracowali: libr. i chor. L. Miasin, sc. N. Gonczarowa; premiera odbyła się w Nowym Jorku 20 X 1938, Ballet Russe de Monte Carlo, z udz. A. Daniłowej i F. Franklina.
Źródło: Przewodnik Baletowy Irena Turska, PWM 1997
Ukryj streszczenie