Teatr Kometa
Kometa, także pn.Teatr Varieté Kometa
Teatr jawny działający w Warszawie przy ul. Chłodnej 49 w latach 1940–1944. Właścicielem i koncesjonariuszem był tancerz i antrerprener Stanisław Heinrich, po jego śmierci w 1942 roku – Jan Giziński, kierownictwo artystyczne sprawowali Bolesław Horski, R. Misiewicz i Tymoteusz Ortym-Prokulski. Baletmistrzem był Eugeniusz Koziarski, dekoracje tworzył Józef Galewski. Był to pierwszy jawny teatr rewiowy uruchomiony w Warszawie po rozpoczęciu okupacji niemieckiej. Mieścił się w niewielkiej, liczącej 147 miejsc sali, w której przed wojną znajdowało się kino o tej samej nazwie. Zainaugurowano go 13 kwietnia 1940 roku.
Był pierwszym jawnym teatrzykiem Warszawy, miał też najdłuższy żywot.
Zlokalizowany w uboższej dzielnicy miasta, w dodatku tuż przy murach getta skazany był – jak mogło się wydawać na krótkie istnienie. Stało się inaczej. Teatrzyk działał bowiem aż do wybuchu Powstania Warszawskiego dając w sumie 84 programy, choć z roku na rok jego aktywność malała: w roku 1940 wystawiono na scenie przy Chłodnej 23 rewie, w roku 1941 było ich 22, w roku 1942 tylko 16. Załamanie przyniósł rok 1943 – premier było już tylko 14, zaś w ostatnim roku, przez wybuchem Powstania – tylko 9. „Przez tę scenę w ciągu trzech lat przewinęły się liczne rzesze artystów, którzy nie uważają występów tutaj za «degradację», gdyż jedyną «peryferyjność» teatru stanowi oddalenie od śródmieścia, natomiast strona artystyczna stawia Kometę na jednej z przecznic ulic pryncypalnych”1 – chwalił na początku 1944 Kometę jeden z recenzentów gadzinowej prasy.
Na scenie Komety oprócz wielu aktorów gruntownie zapomnianych po zakończeniu wojny występował także gwiazdy. Wśród nich znani śpiewacy: Helena Korff-Kawecka i Kazimierz Poreda, obok nich Bolesław Majski, znakomity przedwojenny komik Władysław Walter i inni.
Kometa z racji swojego usytuowania w bezpośrednim sąsiedztwie muru getta spełniała też ważną rolę jako kanał przerzutu żywności dla głodujących w getcie Żydów. Była więc także jednym z ogniw życia konspiracyjnego, choć w pamięci (głównie za sprawą historyków badających dzieje teatrzyków w latach 60. ub. wieku) przechowała się jej czarna legenda jako teatru łamiącego zasady Państwa Podziemnego, według których nie należało brać udziału w jawnych życiu teatralnym ani w charakterze wykonawcy ani widza. Ugruntowała ją także kara, którą po zakończeniu wojny otrzymał jej dyrektor Bolesław Horski, kierujący Kometą przez większą część jej istnienia. Stanął przed Komisją Weryfikacyjną ZASP otrzymując karę organizacyjną.
Ostatnia premiera przed wybuchem Powstania dana 19 lipca 1944 roku była radykalnym odejściem od rewii. Horski wystawił wówczas sztukę Córka Motruny będącą adaptacją Chaty za wsią Józefa I. Kraszewskiego.
Budynek Komety ucierpiał w czasie Powstania Warszawskiego. Na zdjęciach lotniczych widać odsłonięte mury teatralnej sali. Zachowała się także częściowo fasada posesji przy Chłodnej 49. Pozostałości Komety rozebrano w roku 1946, zostawiając do dziś niezabudowany plac w sąsiedztwie gigantycznego wieżowca Daewoo. Jedyna pamiątka po teatrze są zachowane kamienne podjazdy w chodniku wiodące niegdyś do teatralnego wejścia.
-
S. [Józef Antoni Dąbrowa-Sierzputowski], Kometa: „Złote gody”, „7 Dni” 1944, nr 5, s. 6.↩︎
Tomasz Mościcki (2022)
Bibliografia
- Dąbrowa-Sierzputowski Józef, Warszawski sezon teatralny 1940–1944, Archiwum Państwowe w Warszawie, Zbiór Rękopisów, sygn. 39;
- Marczak-Oborski Stanisław, Teatr czasu wojny 1939–1945, Warszawa 1967, [wersja cyfrowa];
- Mościcki Tomasz, Teatry Warszawy 1944–1945. Kronika, Warszawa 2012, [wersja cyfrowa];
- Mościcki Tomasz, Warszawskie sezony teatralne 1944–1945,Warszawa 2016;
- Szejnert Małgorzata, Sława i infamia. Z Bohdanem Korzeniewskim rozmawia Małgorzata Szejnert, Kraków 1992, [wersja cyfrowa]
- Szymchel Tomasz, Recenzenci teatralni warszawskiej prasy niemieckiej wydawanej w języku polskim podczas okupacji hitlerowskiej 1940–1944, mps., praca magisterska. Biblioteka Akademii Teatralnej w Warszawie, sygn. 1243;
- Teler Marek, Zagadka Iny Benity. AK-torzy kontra kolaboranci, Warszawa 2021;
- Teler Marek, Upadły Amant. Historia Igo Syma, Warszawa 2021;
- „Pamiętnik Teatralny” 1963, z. 1–4;
- „Pamiętnik Teatralny” 1997, z 1–4;
- „7 Dni” [wersje cyfrowe];
- „Nowy Kurier Warszawski” [wersje cyfrowe];
- „Warschauer Zeitung” [wersje cyfrowe].
Mapa teatrów jawnych w Generalnym Gubernatorstwie (1940–1945)
Sezon: 1940 / 1941
