Artykuły

Do pracujących nad poprawkami do Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej i do środowisk artystycznych.

Niezależnie od prawniczych pytań, jakie dostały ministerstwa zajmujące się Ustawą, przed kolejnym spotkaniem roboczym z ZASP, przedstawiam swoje propozycje i spostrzeżenia do dyskusji:

1. Artysta powinien mieć w umowie zagwarantowaną ilość przedstawień miesięcznie.

Zgodnie z tendencją do utworów artystycznie hermetycznych wiele spektakli po miesiącach prób nie istnieje w repertuarze. Reżyser bierze honorarium bez względu na to, czy spektakl jest grany czy nie. Za nieudany eksperyment artystyczny reżysera finansową odpowiedzialność ponoszą tylko artyści często tracąc jakąkolwiek możliwość zarobku. W takim wypadku teatr powinien wypłacić artyście honorarium za zagwarantowane w umowie minimum spektakli.

2. Artysta powinien być opłacany za próby. Jest to jedyny sposób na to, żeby dyscyplinować twórców pracujących z artystą bez poczucia ograniczeń czasowych.

Aktor angażowany do teatru instytucjonalnego, tak naprawdę nie ma zapewnionej pracy ani zarobku. Dostaje gaże za tak zwaną "gotowość" - to od 1000 do 2800 złotych miesięcznie. Właściwą formą zarobku są przedstawienia- aktor dostaje za każdy spektakl sumę umówioną z dyrekcją.

Zwyczajowo było tak, że próby odbywały się od 10 do 14 a wieczorem grano spektakl, który jest zasadniczą formą honorarium aktorów. Z jakiejś przyczyny, bez zapowiedzi takich zmian, bez ingerencji Związków Zawodowych ani żadnej grupy środowiskowej zaczęto wprowadzać zwyczaj prób porannych i wieczornych. W tej sytuacji nie istnieje możliwość wykonywania wieczorem pracy, która przynosi dochód.

3. Scena jako jedyne miejsce pracy jest szczytną ideą ale możliwą tylko wtedy, kiedy podobnie jak w innych krajach zarobki artystów pozwalają na godne życie a wraz z rozwojem artystycznym podnosi się ich status finansowy.

Dopóki podstawa zarobków jest tak znacznie poniżej średniej krajowej, ograniczanie dodatkowej pracy może być skazaniem niektórych wykonawców na oczywiste ubóstwo. Trzeba zmienić cały system wynagrodzeń.

4. Musi być jasno określona funkcja dyrygenta, choreografa, reżysera i artysty wykonawcy.

Dyrektor, reżyser to funkcje z mocą sprawczą, jeśli chodzi o pracę, niezależnie od tego czy prawnie jest "pracodawcą" czy nie. Brak przygotowania do próby, nadużycia psychiczne, moralne, mobbing, molestowanie są niedopuszczalne z każdej ze stron, bez względu na to, jak często przywoływana jest przez prawników czy media "szczególna obyczajowość".

Po to tworzy się nowe prawo, żeby brać pod uwagę nowoczesne spojrzenie na zjawiska dotąd nienazwane.

5. Konieczna wydaje się obecność wszystkich wykonawców w Związkach Zawodowych i Stowarzyszeniach. Należność do Związków powinna być automatyczna po skończeniu studiów. Tylko tak możemy stać się siłą egzekwującą swoje prawa.

Dzisiaj w nowej rzeczywistości wszelkie Związki czy Stowarzyszenia stają się niewygodne dla pracodawców, a w wypadku zawodów artystycznych już przy podpisywaniu umowy dyrektorzy zgłaszają zastrzeżenia co do ewentualnej działalności w takich strukturach. Już samo to jest ograniczeniem wolności z czego oczywiście nie zdają sobie sprawy młodzi aktorzy podpisujący umowę.

Praca jest dobrodziejstwem, dlatego artyści na ogół ulegają naciskom, nie czytają umów ani statutu swojego teatru, nie mówiąc już o egzekwowaniu praw.

6. Obecność w Stowarzyszeniach ma sens wtedy, jeśli Stowarzyszenia będą miały siłę dyscyplinującą.

Stowarzyszenie Dyrektorów np. ma sens jeśli będzie istniało nie tylko w obronie praw ale też jeśli w obrębie Stowarzyszenia działać będzie Sąd Koleżeński gdzie mogą odwołać się wykonawcy w poczuciu nadużyć przez dyrektora. ZASP w wypadkach skarg będzie kierował tam swoich członków. Jak dotąd podobne pisma środowiskowe kwitowane są listowną odpowiedzią zawsze na korzyść dyrektora.

Stowarzyszenie ma wspierać swoich członków na każdym polu - artystycznym i socjalnym ale też powinno wymagać od nich przestrzegania praw, etyki, dyscypliny i wysokiego artystycznego poziomu. Będzie to możliwe wtedy, jeśli docenimy profity wynikające z działalności Stowarzyszeń i zaangażujemy się w ich działanie ożywiając je współczesnym myśleniem.

7. Rozwój artystyczny wykonawcy nie jest możliwy przy założeniu umów sezonowych, ciągłej niepewności miejsca zamieszkania bez zakorzenienia w zespole i w mieście.

Wykonawcy powinni mieć poczucie zespołowości, na której zasadza się idea teatru, baletu czy orkiestry i poczucie więzi z publicznością miasta, w którym pracują. Poprawki stoją w całkowitej sprzeczności do tego, że artyści dzisiaj to ludzie również zakładający rodziny. Projekt, w którym zakłada się - a nawet wymusza - ograniczenie takich dążeń jest nie do przyjęcia.

8. Trzeba sprecyzować jasno co znaczy, że umowa charakteryzować się będzie "odrębnościami wynikającymi z natury zawodów artystycznych"

Czego nie będzie wolno artyście, a co wolno zwykłemu pracownikowi? Czy "odrębności" biorą pod uwagę szczególną ochronę pracy w warunkach niebezpiecznych jak na przykład w wypadku lalkarzy pracujących często na dużych wysokościach i obciążonych ciężkimi rekwizytami? Czy "odrębności" zakładają możliwość oporu wobec naruszenia godności osobistej ze względu na szczególnie emocjonalny charakter pracy?

9. Nie ma zgody na dwunastogodzinny dzień pracy.

Według poprawek konieczne jest wprowadzenie dwunastogodzinnego czasu pracy a gratyfikacją ma być oddanie nadwyżek godzin w formie wolnych dni a nie gratyfikacja finansowa, jak wynika z prawa pracy. "Obciążenia czasowe", które zakłada projekt nie biorą też pod uwagę kondycji np. artystów muzyków, dla których taki czas pracy i taki wysiłek wyklucza dobry efekt dzieła.

10. Obecność wykonawców w Stowarzyszeniach ma sens wtedy jeśli Stowarzyszenia w odróżnieniu od Związków będą miały siłę dyscyplinującą wykonawców.

Stowarzyszenie ma wspierać swoich członków na każdym polu - artystycznym i socjalnym ale też powinno wymagać od nich przestrzegania praw, dyscypliny i wysokiego artystycznego poziomu. Będzie to możliwe wtedy, jeśli docenimy profity wynikające z działalności Stowarzyszeń i zaangażujemy się w ich prace ożywiając je współczesnym myśleniem.

11. Konieczna wydaje się obecność wszystkich wykonawców w Związkach Zawodowych. Przynależność do Związków powinna być automatyczna po skończeniu studiów.

Tylko tak można stać się siłą pilnującą swoich praw. Tylko tak można uniknąć oporu dyrektorów wobec przynależności do Związków.

Zanim zaczniemy podpisywać nowe "artystyczne" umowy musi powstać kodeks pracy artystycznej i Status Twórcy. Żeby powstał Status Twórcy głos muszą zabrać sami artyści.